Ак-Сас

Јурт
Ак-Сас
орустап Банное
50°22′40″ с. ш. 84°52′05″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Кӧксу-Оозы
Јурт јеезе	Карагайдыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги	1101 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↗332 кижи (2016)
Ук-калыктар	алтайлар 67 %, орустар 29 %
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649497
АТТК-ныҥ коды	84240840002
МТТК-ныҥ коды	84640440106
Номер в ГКГН	0154061
Ак-Сас Москва Ак-Сас (Алтай Республика) Улалу Ак-Сас

Ак-Сас (орустап Банное ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында Карагайдыҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Ак орустап белый, сас орустап болото.

Ак-Сас орустап белое болото.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде, Ӱч-Сӱмердиҥ, Теректиниҥ, Тӧгӧриктиҥ сындарына курчаткан, Кӧк-Сууныҥ јарадында турат. Казахстанныҥ гран-кыйуларына јуук јерде. Айландыра кырлардыҥ ортозында элкем-телкем јалаҥдар, кыралар, јайым одорлор. Јуугында јурттар Улужай, Карагай. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1101 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Казак чӧлдӧрдӧҥ јылу салкындар, изӱ кей келип, айдыҥ-кӱнниҥ айалгаларын кубултар аргалу. Кыш узун, јаан карлу, ӱлӱрген айдыҥ учынаҥ ала кандык айдыҥ бажына једет, 6-7 ай, јай кыска, кичӱ изӱ айдаҥ ала куран айдыҥ учына јетире, 3 ле ай. Чаган айдыҥ соок деген кӱни −30..-40 °C, јаан изӱ айда эҥ тыҥ изӱ +30..+35 °C болот. Јут-чыктыҥ кеми јеткилинче 700—750 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми 4,7 м/с.

Аҥ-куштары

Тайгалары аҥдык: ирбис, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, јуҥма, марал, элик, тооргы «Кызыл Бичикте». шӱлӱзин, сарас, јоонмойын, агас, кӧрӱк, тийиҥ ле о.ӧ. аҥдар. Чай, кӱртӱк, бӧднӧ, торлоо, ӱкӱ, кӱӱк, талеҥко, каргаа, кускун, карчага, мӱркӱт, тейлеген, јерлик кас, ӧртӧк деп куштар Кадын-Бажыныҥ биосферный заповеднигинде бар. Сууныҥ балыгы кӧлдӧрдӧ лӧ Кӧк сууда болот, чараган, јылмай, чортон, бел ле о.ӧ.

Ӧзӱмдери

Кырларда, аркаларда, аралдарда јӱзӱн башка агаштар ӧзӧт: чаалдар, кайыҥдар, чибилер, аспактар, јодро, јойгон, тал. Айландыра кырларыныҥ агажы ас, кӧпјандай чиби, тыт, кайыҥ, тал ӧзӧт. Јаан јакшы одорлордо јӱзӱн-јӱӱр ӧлӧҥ лӧ јердиҥ јиилеги. Арал-јыдуларда тийиҥкат, бороҥот, кызылгат ӧзӧт. Меестерде маҥыр, јонјолой, сӧҥӱскен, кӧрмӧсјиилек, тайа. Саста кӧгӧзин, кыйгак ӧлӧҥ лӧ о.ӧ. Ак-Састыҥ элбек јалаҥдарында кырага салган аш (буудай, сула ла арба), азырал ӧлӧҥ пырей јакшы бӱдет.

Јери ле јолдоры

Јурт 8 оромдӱ: Чибилӱ, Јажыл, Первомайский, Кӱнет, Агашту, Јараттай, Јалаҥду, Тӧс. Суузар — Ак-Сас деп регионал учурлу јолдо турат (идентификационный темдеги 84К-97).

Ак-Сас јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Карагай	27 км
Аймактыҥ тӧс јери Кӧксу-Оозы	82 км
Республикан тӧс кала Улалу	280 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	340 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ	210 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ	180 км

Тӱӱкизи

Јурт 1862 јылда тӧзӧлгӧн.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
324	↗325	↘318	↗328	↗336	↘331	↗332

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжыла 377 кижиниҥ 29 % орустар ла 67 % алтайлар болгон.

Инфраструктуразы

• орто ӱредӱлӱ школ;
• балдардыҥ туразы;
• эмчилик;
• јурттыҥ клубы;
• библиотека;
• стадион;
• пилорама;
• магазин.

Экономиказы

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јаан производстволык ээлем мында јок. Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

• памятник Петцке Г. Г..

Археологиялык

• Мӧҥкӱсалгыш (1554);
• Јебрен корум (1556).

Ар-бӱткендик

• Ыйыкту кыр. Байлу (1506);
• Тоҥмок суу (.).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Тайантылар

• Окылу сайт «Кӧксу-Оозы аймак»