Отогол
| Јурт | |
| Отогол | |
|---|---|
| орустап Мариинск | |
 | |
| 51°24′31″ с. ш. 84°57′56″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Шабалин |
| Јурт јеезе | Ильинканыҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 963[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↘182[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | алтайлар 76 % (2002)[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38845 |
| Почтаныҥ индекси | 649212 |
| АТТК-ныҥ коды | 84250845002 |
| МТТК-ныҥ коды | 84650445106 |
| Номер в ГКГН | 0604464 |
|
|
|
 Медиафайлдар Викискладта | |
.svg)
Отогол (орустап Мариинск) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Шабалин аймагында Ильинканыҥ јурт јеезезине кирет.
Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Отогол (Ойто-коол) орустап северная река, протока[4].
Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында, Шиберти ле Отогол суулардыҥ јанында турат. Айланыра Јал-Мӧҥкӱниҥ сындары, Себи-Бажыныҥ, Бештиҥ, Шибертиниҥ тайгалары. Јурттаҥ Алтайский крайдыҥ Солонешенский аймагына јетире 5 км. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 963 метрге бийик[1].
Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Орто-континентал климат. Тӱштӱктей аймактарга кӧрӧ ай-кӱн эмеш јымжак. Кышкы сооктыҥ ортоайлык температуразы —19 °С, чаган айдыҥ тыҥыда соогы —35..-40 °С. Кар эмеш калыҥ тӱжер. Јайгы орто температура +15 °С..+16,5 °С болзо, јаан изӱ айдыҥ тыҥ изӱзи +35 °С кире бар. Јут-чыктыҥ кеми јеткил тӱжет 435—462 мм. Салкынныҥ ортојылдык тӱргени 4,5 м/с.
Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Тайгаларында алдында кандый ла аҥдар кӧп болгон. Казырларынаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, тӱлкӱ, шӱлӱзин. Туйгакту аҥнаҥ булан, марал, какай, элик, тооргы. Оок аҥдар кӧп болгон борсык, агас, јоонмойын, киш, камду, кумдус, маны, сарас, момон, ӧркӧ, суузар, сыгырган, тарбаган, тийиҥ, токтонок, эрлен, чычкан, кӱжӱл ле о.ӧ.[5].
Калганчы јылдарда алтай артап, экологиялык айалгалар уйадап, аҥ-куштыҥ тоозы кезем астаган ла кезик аҥдар торт јоголорго јеткен учун олорды «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кийдирген: тооргы, маны, камду, суузар. Јӱзӱн-јӱӱр куштардыҥ тоозы база ла астаган. Алдында јайым јӱретен агуна (орустап белая куропатка), аҥыр (орустап огарь), баарчык (орустап скворец), бӧднӧ (орустап перепелка), јелечи (орустап трясогуска), јаҥалбай (орустап чиж), јылантык (орустап вертишейка) сӱреен ас туштайт. «Кызыл бичикке» кирген куштар ол турна, балыкчы куш (орустап крохаль), боро ылаачын (орустап кречет), кӧкӧлик (орустап каменная куропатка), ала ылаачын (орустап балобан)[6].
Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Айландыра ӧскӧн агаштардыҥ кӧп нургуны тыт, мӧш агаш. Суујакалай чиби, тал, каргана, кайыҥ агаштар ӧзӧт, бийиктей тытла кожо мӧш ӧзӧт[7]. Тайга -тажы јиилектӱ, бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш, калба, кӧжнӧ дӧ кӧп ӧзӧт[7].
Чыкту ла кӧлӧткӧлӧй јерде ӧлӧҥ бийик болуп ӧзӧт, комургай, кулузын, кылбыш, башка-башка чечектер: буланат, балузын, быркырууш, саргай, кандык, кӱӱктаман, кӱнкајы ла о.ӧ. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[8].
Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јуртта 2 ором: Олјондо,Тӧс. Отоголдӧн јол Ильинка ажыра Чаргы-Оозынаҥ келет, темдеги 84К-121. Јакалай јолдорло Алтай кырайдыҥ јерине барар аргалу.
| Отогол јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Ильинка | 22 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Шабалин | 110 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 150 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 240 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3900 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 516,0 км-деҥ (Чаргы) | 72 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ | 140 км |
Тӱӱкизи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јурт 1886 јылда тӧзӧлгӧн, Алтай миссия Мыйтуда ижин баштап, церковно-приходской школдор, училище, сепкпелер ле храмдар ачып баштаарда, кезик алтайлар бу јеринеҥ кӧчӱп барган, артып калгандары креске тӱжӱп, балдарын школго ӱредӱге берип баштаган , мында, Отоголдо «Агару Пантелеймонго» учурлаган серкпе тудулган. Бу серкпе Јаш-Тураныҥ (орустап Бийск) којойымы Тимофей Ефграфович Мокинниҥ акчазына тудулган. 1886 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 14-чи кӱнинде храмды освящать эткен кижи Агару Макарий болгон. 1931 јылда тӧзӧлгӧн сельхозартель «Нацмен» 1956 јылда «Красное знамя» деп колхоз болуп кубулган. 1960 јылда бу ээлем Барагашта оленесовхозло бириккен[9].
Эл-јон[тӱзедер | кодты тӱзедер]
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[10] | 2011[11] | 2012[11] | 2013[11] | 2014[12] | 2015[13] | 2016[2] |
| 200 | →200 | ↘195 | ↘190 | ↗197 | ↘191 | ↘182 |
Ук-калыктары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 221 кижи болгон, олордыҥ 76 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Окылу тил: орус, алтай[14].
Инфраструктуразы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- баштамы школ;
- магазин.
Экономиказы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Таҥынаҥ јурт ээлемдер. Отогол ло Ильинка аҥ азыраар јерлер.
Кереестер[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Тӱӱкилик[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- ташта јурамалдар (345)[15].
Ар-бӱткендик[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[15].
Јарлу улузы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- ↑ 1,0 1,1 Мариинск (Отогол)
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ 7,0 7,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ По дорогам истории[1]
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
 Шабалин аймактыҥ јон јаткан јерлери | |||
|---|---|---|---|
 | Аймактыҥ тӧс јери: Шабалин јурт |  | |