Катандуныҥ чӧли
Ӱлекер:Чӧл Катандуныҥ чӧли — (орустап Катандинская степь) Алтай Республикада Кӧксу-Оозы аймагыныҥ јеринде јаан эмес чӧл. Тӱндук јанынаҥ Теректӱниҥ сындары ла тӱштӱк јанында Кадын суу агат. Бу чӧлдиҥ узуны 6 км, тууразы - 5 км. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 900 метрге бийик.
Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Физико-географияык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јердиҥ аайы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Катандуныҥ ла Абайдыҥ чӧлдӧри коштой јадат. Катандуныҥ чӧлиниҥ кӱнчыгыш келтейинде Тӱҥӱр јурт турат. Чӧлди кечире бастыра јолдор Ӱч-Сӱмер туу јаар ууланат.
Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Чӧлдиҥ климады орто-континентал. Карлу, салкынду, соок кыш. Јай кыска ла серӱӱн. Чаган айда эн ле соок кӱндердиҥ температуразы 35-40 °С, јаан изӱ айдыҥ эҥ бийик температуразы 30-35 °С. Салкынныҥ ортојылдык тӱргени 4,5 м/с. Кардыҥ калыҥы кезик јылда 40—60 см једет. Ортојылдык јуттыҥ кеми 450—500 мм.
Геологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Чӧл јерде ок аҥдар јӱрет: бӧру, тӱлқӱ, койон, момон, ӧркӧ, тарбаган (орустап сурок), чычкан. Кадында камду ла эрлен бар. Јалаҥ јерде борсык, јоонмойын, койон, сарас, суузар, сыгырган, тарбаган, тӱлкӱ,чычкан, кӱжӱл. Барынтычы куштар теҥериле кайып, ачык чӧлдӧ оок аҥдарды тудуп јийт: тейлеген, ылаачын (орустап балобан)[1] боро ылаачын (орустап кречет), каргаа, кускун. Саҥыскан дезе куштардыҥ јымырткаларын уурдайт.Оок куштар бийик ле койу ӧлӧҥгӧуйа салып, јылуда балдарын базат: карлагаш, кӧктийек, кӧктӧш, бӧдндӧ, талеҥко, јијигей, кучыйак, кӧктӧш, јелечи[2]
Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Чӧлди айландыра кырлар тыт, чиби, кайыҥ, мӧш агашла бӱркелген. Јалаҥ јерлерде јӱзӱн-јӱӱр чӧлдӧ ӧзӧтӧн ӧзӱмдер бар: кара-агаш јиилек, тожла, кулузын, јыракы-ӧлоҥ, ийт-таман, јыдунак, јонјолой, јеҥес, јаргак ӧлӧҥ, баркыруш, баргаа, бастый, алаҥуш, адарткы, кӧкбаш. Ӧлӧндӧрдиҥ ортозында, мешкелер ле јиилектер: уй-кӧс, кой-јиилек, јер-јиилек. Јанысла кӧп чечектер кӧс сӱӱндирет: чӧйгӧн чечек, чымыл-ӧлӧҥ, чаҥкыраш, таш-чечек, таҥдалай, сӱт-ӧлӧҥ, ойоҥот, мандышкан, кӱӱк-таман, кӱн келди. Јерлик согонолордоҥ: кӱмелӱ, кӧбӱрген, калба[3]
Јон јаткан јерлери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Чӧлдиҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде Катанду деп јурт турат.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный,
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. – Горно-Алтайск: АУ РА «Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Кучин А.П. Птицы Алтая. – Горно-Алтайск: [б.и.], 2004.