Аккем-Кӧл

Аккем-Кӧл
	Кӧл
Аккем-Кӧл
	орус. Аккемское озеро
	; Аккемское озеро, на заднем плане гора Белуха
Морфометрия
Абсолют бийиги	2050 м
Кемјӱзи	1,350 × 0,61 км
Текши кеми	0,5388 км²
Кеми	0,004207 км³
Јараттыҥ чийӱзи	3,8 км
Эҥ ле тереҥи	15 м
Орто тереҥи	7,8 м
Бассейн
Кирген суулар	Аккем, Аккаюк
Чыккан суу	Аккем
Турган јери
	49°54′25″ с. ш. 86°32′48″ в. д.HGЯO
Ороон	Россия;
РФ субъекти	Алтай Республика
Аймак	Кӧксу-Оозы аймак
Идентификаторлор
	ГСР: 13010100311115100000250
Медиафайлдар Викискладта

Аккем-Кӧл (орустап Акке́мское озеро) — Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында кӧлдӧрдиҥ бирӱзи. Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде Кадын-Бажы (орустап гора Белуха) сын-тайганыҥ тӱндӱк эдегинде, талайдыҥ кемјӱзинеҥ 2050 метрге бийик јерде јадат. Аккемниҥ мӧҥкӱ тожы кайылганынаҥ бӱткен. Тӱштӱк јанынаҥ кӧлгӧ эки суу кирет: Ак-кем ле Ак-Ойык, тӱндӱк јанынаҥ Ак-Кем деп суу чыгара агат. Суузыныҥ кеми — 0,004207 км³. Текши јери— 0,5388 км². Талайдыҥ кемјӱзинеҥ — 2050 мертге бийик.

Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Ак-кем орустап белая вода.

Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Гидрографиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Аккем-Кӧлгӧ тӱштӱк јанынаҥ Ак-Кем (Кадынныҥ кош суузы) ла Ак-Ойык деп суулар кирет, тӱндӱк јанынаҥ дезе, Ак-Кем суу чыгара агат. Аккем-Кӧлдиҥ суузы боромтык, сур, ак-боро ӧҥдӱ. Кӧлдиҥ суузы тереҥине бир ле метр кире ару, оноҥ тереҥинде кайылган тошло кожо агып кирген боромтык, ол учун мында балык јок. Јӧлдиҥ тӱбин тошту-балар туй алган (ледниковый ил). Айас кӱнде, колдиҥ ӱстинде толку јок болзо, ап-ак мӧҥкӱ тошту кыр кӧлдиҥ кӱскӱзинде јап-ӱарт кӧрӱнет. Кӧлдиҥ суузыныҥ температуразы +4,5 °C ӧрӧ јылыбайт. Кӧлдиҥ орды эки кырдыҥ ортозында тоскуур ошкош јикте мӧҥкӱ-тоштыҥ орды (орустап трог ледника). Кӧлдиҥ јараттары тошту-шӱлӱ кар, јеҥес ле кыска тундра-кайыҥдарла бӱркелген. Аккем-Кӧл тӱштӱктеҥ тӱндӱк јаар чӧйилген, оныҥ узуны 1350 м. Тууразы — 610 м. Јарады кайыр, эҥ тереҥ јери 15 метрге шыку, кӧл тереҥ. Орто тереҥи — 7,8 метр. Аккем-Кӧлдиҥ тӱндӱк јаны чала чичке, Јарлу деп суу экелген таш, сай ла кумактаҥ улам кӧл чичкере берген (орустап конус выноса реки Ярлу), јараттар јабызак, је кӱнбадыш ла кӱнчыгыш јанында јараттары бийик ле кайыр тытла мӧшлӧ туй ӧзӱп калган. Кӧлдиҥ тӱштӱк-кӱнбадыш ла тӱштӱк-кӱнчыгыш јаны гранит, гнейстер ле метаморфический сланцыла бӱркелип, тытла туй ӧскӧн. Аккемский метеостанция (тӱндӱк јаны) турган јарат бек. Тӱштӱк јараттыҥ конфигурациязы кубулып турар. Аккем-Кӧлди айландыра ар-бӱткенниҥ кереес јерлери бар: Ак-Ойык ӧзӧктӧ кӧлдӧр, Јарлу сууныҥ коолы, Кара-Ойык деп ӧзӧктӧ кӧлдӧр.

Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Климады орто-континентал.

Аҥ-куштары ла ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Айландыра тайгалары аҥдык, Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине кирген тындулар бар: ирбис, манул, тооргы. Је кӧлдӧ балык јок, мӧҥкӱ тоштоҥ кайылып тӱшкен суу кӧлдиҥ тӱбинде барыҥкуй ак-боро ӧҥдӱ. Кӧлдиҥ јараттарында тыт, мӧш, чиби агаш ӧзӧт.

Шиҥжӱ иш[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кӧлдиҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде «Аккем» деп метеостанция бар. Бу метеостанция — Алтайда эҥ баштапкылардыҥ бирӱзи. Мында шиҥжӱ иш 1932 јылдаҥ ала ӧдӧт. Координаттары: 49°55′ с. ш. 86°32′ в. д. Синоптический индекси: 36443. Метеостанцияныҥ шиҥдегениле (бу ӧзӧктӧ агаштыҥ јаказында) јаан изӱ айда орто температура — 8,3 °C. Кышкыда чаган айдыҥ соокторы −30 градус С једип, тулаан айда −4 °C соок болот. Метеостанциянаҥ ыраак јок вертолет площадка бар. Кӧлдиҥ сол јарадында альплагерь «Белуха» турат, онойдо ок Алтай Республиканыҥ Поисково-спасательный службазыныҥ, МЧС-тыҥ базазы бар. 4 «бочки»: 1-кызы — кижи јадар, сторож; 2-чизи — кают-компания; 3-чизи ле 4-чизи — кижи јадар.

Экологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1997 јылдыҥ кичӱ изӱ айында Алтай Республикада «Белуха» ар-бӱткен парк ачылган, текши јери деп 131337 га. Аккем-Кӧл ар-бӱткенниҥ кереези болуп, национал парк «Белухага» кирип јат. Бери Кујурлуныҥ кӧли база кирет, ого Аккем-Кӧлдӧҥ боочылар Карајӱрек, (Буревестник ле Рига турист) ажып, јойу ба, атту ба једер арга бар.