"Гейзер кӧл": Версиялардыҥ башкаланганы

Гейзер кӧл
	Кӧл
Гейзер кӧл
	орус. Гейзерное
Морфометрия
Абсолют бийиги	1310 м
Текши кеми	0,000625 км²
Эҥ ле тереҥи	2 м
Турган јери
	50°17′21″ с. ш. 87°39′54″ в. д.HGЯO
Ороон	Россия;
РФ субъекти	Алтай Республика
Аймак	Улаган аймак
	Гейзер кӧл (Алтай Республика)
	Гейзер кӧл (Алтай Республика)
Медиафайлдар Викискладта

Интерактивная навигация по истории

← Эски тӱзедӱ Јаҥы тӱзедӱ →

Толынты кырылды Толынты кожулды

ВизуальныйВики-текст

Чийӱленген

Версия 20:16, 3 чаган ай 2024

Гейзер кӧл (орустап Гейзерное озеро) — Россияда Алтай Республиканыҥ Улаган аймагында јаан эмес кӧл, база аттары: «Кӧк кӧл», «Мӧҥӱн кӧл», «Јердиҥ кӧзи» (орустап Гейзеровое, Голубое, Серебряное)^[1]) Гейзер кӧл Акташ јурттыҥ 6 км јанында, Чуйдыҥ сын-тайгазыныҥ колтыкында јадат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1370 метрге бийик.

Этимологиязы

Ге́йзер (Ӱлекер:Lang-is, Исландияда мындый сууныҥ ады («Золотое кольцо»), адылар деген сӧстӧҥ (Ӱлекер:Lang-is — хлынуть) — изӱ суулу, ӧй ӧйиле изӱ буу ла суу адылып, ойто токтойло, суу толзо ойто ло адылат. Озодо вулкан болгон јерде јайылган.^[2].

Физико-географиялык темдектери

Гидрологиязы

Гейзер кӧлдиҥ јӱк ле ады гейзер, је кӧлдиҥ тӱбинде гейзер (гейзер) јок. Суузы соок, јаантайын ару, ӧткӱш кӧрӱнип јадар, токыналу (адылбай јат), кӧк-чаҥкыр ӧҥдӱ, кышкыда тоҥбой јат. Кӧлди бир јаан ла эки эмеш кичинек јердиҥ алдында карасуулар толтырат. Кӧлдиҥ тӱбинде кӧк тойбалкаш ла кумак. Кӧлгӧ кирген сууныҥ агыныла кожо балкаш ла кумак кӧдӱрилип, араайынаҥ кӧлдиҥ тӱбине тӱжет, бу ӧйдӧ кӧлдиҥ ӱстинде кайкамчылу алакалар, шаблагандый јуруктар кӧрӱнет, бу јуруктар гейзерлӱ кӧлдӧрдиҥ јуругына тӱҥей. Озеро подпитывают один большой подземный родник и три поменьше. Гейзер кӧл качан табылган, канай табылганын билимчилер эмдиге јетире шиҥдеп кӧрбӧгӧн^[3]. Туристтерге бу кӧл ачылганы удагалак, 2003 јылда Чуйда јерсилкиништеҥ улам табылган кӧл деп (Чуйского землетрясения) бодоштыра шӱӱлте (версия) бар^[4]. Кӧл бойы јаан эмес, аралдыҥ јаказында агаштардыҥ кӧп сабазы чет агаш, чиби, бийиктей мӧш, суујараттай тал, јолго сас кечире јадат, тӱштӱк јаны туй агаш, јанында каскак бийик кыр кайыр, јаныла Чуйдыҥ трагы ӧдӧт .

Климады

Улаган аймактыҥ климады кезем-континентал, кышкыда тыҥ сооктор, шуурган салкын болот, кар ас тӱжер, тӱшкенин салкын учура берет. Аймакта климатты Јакалай тӱндӱктиҥ јериле тӱҥейлеген.

Аҥ-куштары

Кӧлди айландыра агаш-ташту тайгада оок тындулардаҥ башка-башка бӱдӱми бар. Кӧлдиҥ бойында тындулар, балык неме јок.

Шиҥжӱ иш

Шиҥжӱ иштер ӧткӱрилгелек, јерсилкиништиҥ кийнинеҥ бӱткен деп бодоштырган шӱӱлте (версия) бар.

Экологиязы

Кайкамчылу јараш кӧлди чеберлеп алар сурак турат. Кӧл Чуйдыҥ трагынаҥ (М-52 Чуйский Тракт) бир километр туура јерде. 2010—2012 јылдарда, Акташтыҥјанында баштапкы турбазалар табыларда, јорыктап јӱрген улус бу кӧллӧ јилбиркеп баштаган. Гейзер кӧлгӧ јол сас кечире болордо, 2017 јылда предприниматель кижи кӧлди арендага алып, јойу базар јолды јазаган. Кӧлди кӧрӧргӧ турган туристтердиҥ тоозы кезем кӧптӧгӧн^[5]. Кӧлдӧҥ сууаларга, эжинерге јарабас. 2020 јылда на воду озера был спущен надувной матрас с постельным бельем — таким образом представители агентства из Новосибирсктиҥ агентствозыныҥ улузы интернет-магазинге реклама соктырарга кӧлдиҥ суузына тӧжӧк-јастык агызып кӧргӧн, мыны кылынган улус шок кылыгы учун администрациялык штраф алган. Тургун улус ла гидтер табыш кӧдӱрип, бу айалганы тегин артыргыспаган^[6].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Ајарулар

↑ "Глаз земной": почему туристы восхищаются уникальным гейзерным озером на Алтае (орус.). altapress.ru. Дата обращения: кандык айдыҥ 19 кӱни, 2021.
↑ Гейзер в ГеоВики
↑ «Выпив алкоголь, они раскрепощаются» (орус.). lenta.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.
↑ "Глаз земной": почему туристы восхищаются уникальным гейзерным озером на Алтае (орус.). altapress.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.
↑ Гейзеровое озеро, Горный Алтай. Информация из 2019 года. (орус.). Летим Куда Хотим (2 јаан изӱ ай 2019). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.
↑ Матрас в таежном озере: как реклама белья навредила природе Алтая (орус.). Газета.Ru. Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 7 кӱни, 2021.

Тайантылар

[1] "Глаз земной": почему туристы восхищаются уникальным гейзерным озером на Алтае (орус.). altapress.ru. Дата обращения: кандык айдыҥ 19 кӱни, 2021.

[2] Гейзер в ГеоВики

[3] «Выпив алкоголь, они раскрепощаются» (орус.). lenta.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.

[4] "Глаз земной": почему туристы восхищаются уникальным гейзерным озером на Алтае (орус.). altapress.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.

[5] Гейзеровое озеро, Горный Алтай. Информация из 2019 года. (орус.). Летим Куда Хотим (2 јаан изӱ ай 2019). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.

[6] Матрас в таежном озере: как реклама белья навредила природе Алтая (орус.). Газета.Ru. Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 7 кӱни, 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Јолдык 9: / Јолдык 9: @@
  |Площадь                 = 0.000625
  |Наибольшая глубина      = 2
   |Солёность              =
  |Изображение             =
 | Вставка = {{+ПозКарты
@@ Јолдык 28: / Јолдык 28: @@
 == Этимологиязы ==
+[[Файл:Осенняя бирюза на Гейзерном озере.jpg|мини|Гейзер кӧл]]
 '''Ге́йзер''' ({{lang-is|geysir}}, Исландияда мындый сууныҥ ады («[[Золотое кольцо (Исландия)|Золотое кольцо]]»), адылар деген сӧстӧҥ ({{lang-is|geysa}} — хлынуть) — изӱ суулу, ӧй ӧйиле изӱ буу ла суу адылып, ойто токтойло, суу толзо ойто ло адылат. Озодо вулкан болгон јерде јайылган.<ref>[http://wiki.web.ru/wiki/Гейзер Гейзер в ГеоВики]</ref>.
@@ Јолдык 33: / Јолдык 34: @@
 === Гидрологиязы ===
 Гейзер кӧлдиҥ јӱк ле ады гейзер, је кӧлдиҥ тӱбинде гейзер ([[Гейзер (водопад)|гейзер]]) јок. Суузы соок, јаантайын ару, ӧткӱш кӧрӱнип јадар, токыналу (адылбай јат), кӧк-чаҥкыр ӧҥдӱ, кышкыда тоҥбой јат.
 Кӧлди бир јаан ла эки эмеш кичинек јердиҥ алдында карасуулар толтырат. Кӧлдиҥ тӱбинде кӧк тойбалкаш ла кумак. Кӧлгӧ кирген сууныҥ агыныла кожо балкаш ла кумак кӧдӱрилип, араайынаҥ кӧлдиҥ тӱбине тӱжет, бу ӧйдӧ кӧлдиҥ ӱстинде кайкамчылу ''алака''лар, ''шабла''гандый јуруктар кӧрӱнет, бу јуруктар гейзерлӱ кӧлдӧрдиҥ јуругына тӱҥей. Озеро подпитывают один большой подземный родник и три поменьше.
 Гейзер кӧл качан табылган, канай табылганын билимчилер эмдиге јетире шиҥдеп кӧрбӧгӧн<ref>{{cite web |author = |lang = ru |url = https://lenta.ru/articles/2020/10/03/altaygorny/ |deadlink = no |archive-url = |archive-date = |title = «Выпив алкоголь, они раскрепощаются» |website = lenta.ru |access-date = 2021-03-28}}</ref>. Туристтерге бу кӧл ачылганы удагалак,  2003 јылда Чуйда јерсилкиништеҥ улам табылган кӧл деп ([[Чуйское землетрясение|Чуйского землетрясения]]) бодоштыра шӱӱлте (версия) бар<ref>{{cite web |author = |lang = ru |url = https://altapress.ru/turizm/story/glaz-zemnoy-turisti-voshishchayutsya-unikalnim-geyzernim-ozerom-altaya-224956 |deadlink = no |archive-url = |archive-date = |title = "Глаз земной": почему туристы восхищаются уникальным гейзерным озером на Алтае |website = altapress.ru |access-date = 2021-03-28}}</ref>.
 Кӧл бойы јаан эмес, аралдыҥ јаказында агаштардыҥ кӧп сабазы чет агаш, чиби, бийиктей мӧш, суујараттай тал, јолго сас кечире јадат, тӱштӱк јаны туй агаш, јанында каскак бийик кыр кайыр, јаныла Чуйдыҥ трагы ӧдӧт .
@@ Јолдык 45: / Јолдык 46: @@
 Кайкамчылу јараш кӧлди чеберлеп алар сурак турат.
 Кӧл Чуйдыҥ трагынаҥ (М-52 [[Чуйский тракт|Чуйский Тракт]]) бир километр туура јерде. 2010—2012 јылдарда, [[Акташ (Республика Алтай)|Акташтыҥ]]јанында баштапкы турбазалар табыларда, јорыктап јӱрген улус бу кӧллӧ јилбиркеп баштаган. Гейзер кӧлгӧ јол сас кечире болордо, 2017 јылда предприниматель кижи кӧлди арендага алып, јойу базар јолды јазаган. Кӧлди кӧрӧргӧ турган туристтердиҥ тоозы кезем кӧптӧгӧн<ref>{{cite web |author = |lang = ru |url = https://letimkudahotim.ru/geyzerovoe-ozero-gornyy-altay/ |deadlink = no |archive-url = |archive-date = |title = Гейзеровое озеро, Горный Алтай. Информация из 2019 года. |website = Летим Куда Хотим |date = 2019-07-02 |access-date = 2021-03-28}}</ref>.
 Кӧлдӧҥ сууаларга, эжинерге јарабас. 2020 јылда на воду озера был спущен надувной матрас с постельным бельем — таким образом представители агентства из Новосибирсктиҥ агентствозыныҥ улузы интернет-магазинге реклама соктырарга  кӧлдиҥ суузына тӧжӧк-јастык агызып кӧргӧн, мыны кылынган улус шок кылыгы учун администрациялык штраф алган. Тургун улус ла гидтер табыш кӧдӱрип, бу айалганы тегин артыргыспаган<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.gazeta.ru/lifestyle/style/2020/09/a_13271359.shtml|title=Матрас в таежном озере: как реклама белья навредила природе Алтая|website=Газета.Ru|access-date=2021-05-07}}</ref>.
 == Јуруктардыҥ кӧмзӧзи ==