Гейзер кӧл
| Кӧл | ||
| Гейзер кӧл | ||
|---|---|---|
| орус. Гейзерное | ||
 | ||
| Морфометрия | ||
| Абсолют бийиги | 1310 м | |
| Текши кеми | 0,000625 км² | |
| Эҥ ле тереҥи | 2 м | |
| Турган јери | ||
| 50°17′21″ с. ш. 87°39′54″ в. д.HGЯO | ||
| Ороон | ||
| РФ субъекти | Алтай Республика | |
| Аймак | Улаган аймак | |
 Медиафайлдар Викискладта | ||
Гейзер кӧл (орустап Гейзерное озеро) — Россияда Алтай Республиканыҥ Улаган аймагында јаан эмес кӧл, база аттары: «Кӧк кӧл», «Мӧҥӱн кӧл», «Јердиҥ кӧзи» (орустап Гейзеровое, Голубое, Серебряное)[1]) Гейзер кӧл Акташ јурттыҥ 6 км јанында, Чуйдыҥ сын-тайгазыныҥ колтыкында јадат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1370 метрге бийик.
Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ге́йзер (Ӱлекер:Lang-is, Исландияда мындый сууныҥ ады («Золотое кольцо»), адылар деген сӧстӧҥ (Ӱлекер:Lang-is — хлынуть) — изӱ суулу, ӧй ӧйиле изӱ буу ла суу адылып, ойто токтойло, суу толзо ойто ло адылат. Озодо вулкан болгон јерде јайылган.[2].
Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Гидрологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Гейзер кӧлдиҥ јӱк ле ады гейзер, је кӧлдиҥ тӱбинде гейзер (гейзер) јок. Суузы соок, јаантайын ару, ӧткӱш кӧрӱнип јадар, токыналу (адылбай јат), кӧк-чаҥкыр ӧҥдӱ, кышкыда тоҥбой јат. Кӧлди бир јаан ла эки эмеш кичинек јердиҥ алдында карасуулар толтырат. Кӧлдиҥ тӱбинде кӧк тойбалкаш ла кумак. Кӧлгӧ кирген сууныҥ агыныла кожо балкаш ла кумак кӧдӱрилип, араайынаҥ кӧлдиҥ тӱбине тӱжет, бу ӧйдӧ кӧлдиҥ ӱстинде кайкамчылу алакалар, шаблагандый јуруктар кӧрӱнет, бу јуруктар гейзерлӱ кӧлдӧрдиҥ јуругына тӱҥей. Озеро подпитывают один большой подземный родник и три поменьше. Гейзер кӧл качан табылган, канай табылганын билимчилер эмдиге јетире шиҥдеп кӧрбӧгӧн[3]. Туристтерге бу кӧл ачылганы удагалак, 2003 јылда Чуйда јерсилкиништеҥ улам табылган кӧл деп (Чуйского землетрясения) бодоштыра шӱӱлте (версия) бар[4]. Кӧл бойы јаан эмес, аралдыҥ јаказында агаштардыҥ кӧп сабазы чет агаш, чиби, бийиктей мӧш, суујараттай тал, јолго сас кечире јадат, тӱштӱк јаны туй агаш, јанында каскак бийик кыр кайыр, јаныла Чуйдыҥ трагы ӧдӧт .
Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Улаган аймактыҥ климады кезем-континентал, кышкыда тыҥ сооктор, шуурган салкын болот, кар ас тӱжер, тӱшкенин салкын учура берет. Аймакта климатты Јакалай тӱндӱктиҥ јериле тӱҥейлеген.
Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Кӧлди айландыра агаш-ташту тайгада оок тындулардаҥ башка-башка бӱдӱми бар. Кӧлдиҥ бойында тындулар, балык неме јок.
Шиҥжӱ иш[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Шиҥжӱ иштер ӧткӱрилгелек, јерсилкиништиҥ кийнинеҥ бӱткен деп бодоштырган шӱӱлте (версия) бар.
Экологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Кайкамчылу јараш кӧлди чеберлеп алар сурак турат. Кӧл Чуйдыҥ трагынаҥ (М-52 Чуйский Тракт) бир километр туура јерде. 2010—2012 јылдарда, Акташтыҥјанында баштапкы турбазалар табыларда, јорыктап јӱрген улус бу кӧллӧ јилбиркеп баштаган. Гейзер кӧлгӧ јол сас кечире болордо, 2017 јылда предприниматель кижи кӧлди арендага алып, јойу базар јолды јазаган. Кӧлди кӧрӧргӧ турган туристтердиҥ тоозы кезем кӧптӧгӧн[5]. Кӧлдӧҥ сууаларга, эжинерге јарабас. 2020 јылда на воду озера был спущен надувной матрас с постельным бельем — таким образом представители агентства из Новосибирсктиҥ агентствозыныҥ улузы интернет-магазинге реклама соктырарга кӧлдиҥ суузына тӧжӧк-јастык агызып кӧргӧн, мыны кылынган улус шок кылыгы учун администрациялык штраф алган. Тургун улус ла гидтер табыш кӧдӱрип, бу айалганы тегин артыргыспаган[6].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- ↑ "Глаз земной": почему туристы восхищаются уникальным гейзерным озером на Алтае (орус.). altapress.ru. Дата обращения: кандык айдыҥ 19 кӱни, 2021.
- ↑ Гейзер в ГеоВики
- ↑ «Выпив алкоголь, они раскрепощаются» (орус.). lenta.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.
- ↑ "Глаз земной": почему туристы восхищаются уникальным гейзерным озером на Алтае (орус.). altapress.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021.
- ↑ Гейзеровое озеро, Горный Алтай. Информация из 2019 года. (орус.) (недоступная ссылка). Летим Куда Хотим (2 јаан изӱ ай 2019). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2021. Архивировано 1618298993.
- ↑ Матрас в таежном озере: как реклама белья навредила природе Алтая (орус.). Газета.Ru. Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 7 кӱни, 2021.