Шатинов, Шатра Пепишевич

Шатра Пепишевич Шатинов
Шатра Пепишевич Шатинов
Чыккан ӧйи	сыгын айдыҥ 5 кӱни 1938
Чыккан јери	Ӱлегем, Оҥдой аймак, Ойрот автоном область[d], Алтай кырай, Российский Советский Федеративный Социалистический Республика[d], СССР[d];
Божогон ӧйи	кӱчӱрген айдыҥ 11 кӱни 2009 (71 јаш)
Ороон	СССР[d]; Россия;
Иш-тоштыҥ бӱдӱми	ӱлгерчи, драматург, кӧчӱреечи

Шатра (Николай) Пепишевич Шатинов (сыгын айдыҥ 5 кӱни 1938, Ӱлегем — кӱчӱрген айдыҥ 11 кӱни 2009) — ӱлгерчи, драматург, кӧчӱреечи. СССР бичиичилер Биригӱзиниҥ турчызы (1978), Алтай Республиканыҥ калыгыныҥ бичиичизи (2007), Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган Тергеелик премияныҥ лауреады (2009). Сӧӧги — майман.

Биографиязы

Шатра Пепишевич Шатинов сыгын айдыҥ 5-чи кӱнинде 1938 јылда Оҥдой аймактыҥ Ӱлегем јуртында ӱредӱчи улустыҥ билезинде чыккан, јаш тужы Боочы јуртта ӧткӧн^[1].

Ада-энези

30-чы јылдарда Шатиновтыҥ ада-энези Оҥдой аймактыҥ башка-башка јурттары сайын улусты бичикке ӱреткендер. Адазы 1940 јылда черӱге алдырткан. Ада-Тӧрӧл учун Улу jyyдa 1944 јылда Совет Белоруссияны јайымдаган јууларда јеҥ јастанып јыгылган. Энези эрчимдӱ комсомол кижи болуп, «Кызыл Ойрот» деп областной газеттиҥ бӱктеринде јарлалып турган агитациялык ӱлгерлер чӱмдеген. Јаҥыскан эки бала чыдаткан: Роза ла Николай. Јаан кызы, Роза, ӱредӱчиниҥ ижин талдап алган.

Ӱредӱлӱ јылдары

Јаштаҥ ала оҥ кӧзинеҥ соныгып (јаш тужында кӧзине черет тийген), Шатра Шатинов озо Боочыныҥ баштамы школын божодып, оноҥ областной национал ортолык школго киреле, 1957 јылда божодып јат. Ол ло јылда Горно-Алтайсктыҥ пединститудыныҥ тӱӱки-филологиялык факультединиҥ алтай бӧлӱгине кирет. Мында оныла коштой, ол туштагы јиит поэттер Эзендей Тоюшев, Таныспай Шинжин ӱренген. Экинчи курстыҥ кийнинеҥ, Шатра Шатинов ӱредӱзин артыргызып, корреспондент, оноҥ литературный ишчи болуп «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакциязына кирет. Кийнинде оны бичик чыгартуныҥ редакторына кычыргылайт.

Оныҥ јӱрӱмдик ле јайаандык јолыныҥ бажында јаан болужын А. Адаров, Л. Кокышев, Э. Палкин ле о.ӧ. бичиичилер јетирген.

1961 јылда Ш. Шатинов А. М. Горькийдыҥ адыла адалган Литературный институтка поэзияныҥ бӧлӱгине кирет. Ол ӧйгӧ јетире јербойындагы прессада ла јиит поэттердиҥ ӧмӧлӱ јуунтыларында оныҥ чӱмдемелдери чыгып калган: «Јиит ӱндер» орустап "Молодые голоса" (1960), «Јиит ӱйе» орустап "Молодое поколение". Студент болуп ол ээчий поэттерле таныжып ла најылажып алган: Николай Рубцов, Анатолий Передреев, Олжас Сулейманов, Фикрет Годжа, Леонид Мерзликин, Имант Зиедонис, Юрий Линник, Роберт Винонен ле ӧскӧлӧри. Алтайдаҥ ол ӧйдӧ литературный институтта ӱренгендер: Паслей Самык, Борис Укачин, Александр Ередеев, Кӱӱгей Телесов ло ӧскӧлӧри. Је јетире ӱренерге оору кӧзи бербеген, оноҥ улам 3-чи курста Литинституттаҥ чыгып јат. Бир кезек ӧйгӧ јарлу поэт Иван Ерошинда јаткан. Оноҥ кожо ӱренген Иван Киуру ла Новелла Матвеева деп нӧкӧрлӧриниҥ Беговой деп ороомдогы бичиичилердиҥ туразында, бир кып квартиразында јаткан. Ол ӧйдӧ олордыҥ квартиразына коштой алтай чӧрчӧктӧрдиҥ кӧчӱреечизи Анна Гарф јаткан. Ол бойыныҥ ӱлгерлерине јолдыктай кӧчӱрмелер эдип, «Московский комсомолец», «Московская правда» деп газеттердиҥ бӱктеринде чыгат.

1967 јылда јаан конкурс ӧдӱп, Ломоносовтыҥ адыла адалган МГУ-ныҥ философиялык факультединиҥ 1-кы курсына кирет.

1993—1997 јј. национал театрдыҥ труппазы тӧзӧлӧнинеҥ, Шатиновты ӱредӱчиниҥ ижине Москвадагы М. С. Щепкинныҥ адыла адалган бийик театрал училищеге кычыргылайт.

Москвадаҥ келеле Кан-Оозыда «Сокровенный Алтай» деп литературный кружокты башкарат.

Божогон јылы

Шатра Пепишевич 2009 јылда, 71 јаштуда јаан оорудаҥ улам јада калган.

Јайаандык ижи

Поэттиҥ баштапкы ӱлгерлик јуунтызы «Ӧскӧн јерим» орустап «Родная земля» 1963 јылда Горно-Алтайскта кепке базылган. Ээчий:

«Кӱн келди» (1966),
«Амыргы» (1969),
1971 јылда бичиичиниҥ «Эрјине» деп повези чыккан.
«Тымык јылдыстар» орустап «Тихие звезды» (1974),
«Кабай јанында ай» орустап «Луна у колыбели» (1982),
«Таш айылдар» орустап «Каменные аилы» (1988),
«Јылдар ла кылдар» орустап «Годы и струны» (2005),
Орус тилле «В каждой росинке звезда» (2013) деп јуунты.

Шатра Шатинов тыва, јакут поэттердиҥ ӱлгерлерин кӧп кӧчӱрет. Орус классиканаҥ А. П. Чеховтыҥ, Н. В. Гогольдыҥ, А. Н. Островский ле ӧскӧлӧриниҥ пьесаларын, М. Ю. Лермонтовтыҥ ӱлгерлерин, А. С. Пушкинныҥ «Евгений Онегин» романыныҥ ӱзӱктерин кӧчӱрет.

2020 јылда «Телекейлик классика алтай тилле» деп бичик кепке базылат. Анда Шатра Шатиновтыҥ кӧчӱргениле Уильям Шекспирдиҥ «Гамлет» ле «Ромео ло Джульетта», Эдуардо де Филиппоныҥ «Цилиндр» деп пьесалары чыгат^[2].

Кан-Оозы аймактыҥ мак кожоҥыныҥ сӧстӧриниҥ авторы болуп јат.

Критиказы

Н. М. Киндикованыҥ темдектегениле: «Шатиновтыҥ бийик ады — Поэт: сӧскӧ сескир, сӧскӧ олјолоткон, сӧскӧ бактырткан. Бу јолдоҥ чыгып, ол тура барып болбойт. Оныҥ чӱмделгени чыҥдыйыла быжу, ӱргӱлјик болгоныла аҥыланат. Шатра Шатинов — бичип баштаганынаҥ ла ала лирик… Кӧп ӱлгерлери кожоҥ болуп, јон ортодо таркаган». Шатра Шатиновты бийик кеминдеги поэт деп адагылайт, алтай ӱлгердиҥ культуразыныҥ узы. Шиҥжӱчилердиҥ темдектегениле, Шатра Пепишевичтиҥ творчествозы, јаҥы поэтерге поэтикалык школдыҥ узы болуп јат.

Тизим

Таҥынаҥ бичиктери

Ӧскӧн јерим: ӱлгерлер / ред. В. О. Адаров. — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1963. — 71 с.
Кӱн келди: ӱлгерлер / ред. В. О. Адаров. — Горно-Алтайск: Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱги, 1966. — 103 с.
Эрјине: повесть / ред. З. С. Суразакова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд-ние Алт. кн. изд-ва, 1971. — 125 с.
Кабай јанында ай: ӱлгерлер / ред. В. Т. Самыков. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд-ние Алт. кн. изд-ва, 1982. — 112 с.
Таш айылдар: ӱлгерлер. Горно-Алтайск, 1988. — 174 с.
Јылдар ла кылдар: сборник / редкол. Б. Бедюров, ред. Б. Кортин. — Горно-Алтайск, 2005. — 436 с.
В каждой росинке звезда: стихи / сост., ред. Н. М. Киндикова. — Горно-Алтайск: Центральная типография, 2013. — 108 с.
Телекейлик классика алтай тилле: кӧчӱриштер / ред. С. С. Торбоков. — Горно-Алтайск: «Алтын-Туу», 2020. — 200 с.

Јӱрӱми ле јайаандыгы керегинде

Чичинов В. Јиит ӱндердиҥ бирӱзи / В. Чичинов // Туулардыҥ јылдызы. — 1969. — № 1. — С. 121—124.
Шатинов Шатра Пепишевич // Писатели Горного Алтая: библиогр. справочник / сост. Л. Т. Баштыкова. — Горно-Алтайск, 1988. — С. 237—241.
Шастина Т. П. Вегетативный код в «Затесях» В. П. Астафьева и в «Индер» алтайского писателя Шатры Шатинова / Т. П. Шастина // IV Астафьевские чтения в Красноярске: национальное и региональное в русском языке и литературе. — Красноярск, 2007. — С. 143—151.
Киндикова Н. М. Шатра Шатиновтыҥ јайаан ижи — јаш ӱйеге / Н. М. Киндикова // Алтайдыҥ Чолмоны. — 2010. — 4 нояб.
Шатра Шатиновты кычыралы: алтай лит. хрестоматиязы / сост. И. С. Шастина. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. тип., 2013. — 319 с.
Чендекова А. Б. Мифопоэтические образы в лирике некоторых тюркоязычных поэтов (сравнительно-сопоставительный анализ) / А. Б. Чендекова // Актуальные вопросы алтайского языкознания: проблемы развития литературного языка, совершенствование современной орфографии. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. тип., 2017. — С. 203—206.

Кереес

Кан-Оозы аймактыҥ орто ӱредӱлӱ школында Шатра Шатиновтыҥ адыла адалган музей-кып ачылган.
Кан-Оозыныҥ ороомдорыныҥ бирӱзи база Шатра Шатиновтыҥ адыла адалган^[3].

Кайралдары

Кан-Оозы аймактыҥ кӱндӱлӱ кижизи
Алтай Республиканыҥ калыгыныҥ бичиичизи (2007),
Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган Тергеелик премияныҥ лауреады (2009).

Ајарулар

Литература

Киндикова Н. М. Личный архив Ш. Шатинова: проблемы публикации // Литературы Сибири: опыт исследования: монография / Н. М. Киндикова. — Горно-Алтайск: РИО ГАГУ, 2014. — С. 116—124.
Алтай литератураныҥ тӱӱкизи (История алтайской литературы). Часть II: учебное пособие для студентов / Н. М. Киндикова, А. В. Киндикова, Е. Д. Чандыева, М. П. Чочкина, М. С. Дедина. — Горно-Алтайск: РИО ГАГУ, 2008. — 235 с.
«Алтай литература, 5-чи класстыҥ ӱредӱ бичик-хрестоматиязы», М. А. Демчинова, З. С. Казагачева.
Писатели Горного Алтая: библиографичесский словарь / сост. С. В. Моможокова, Э. П. Чинина, М. М. Алушкина, А. В. Бобокова; БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова». — Горно-Алтайск: БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова», 2019. — С. 89—92..
Возрождение / Газета Листок

Тайантылар

Шатинов, Шатра — Каменные аилы : Стихи // Российская государственная библиотека

[1] Писатели Горного Алтая: библиографичесский словарь / сост. С. В. Моможокова, Э. П. Чинина, М. М. Алушкина, А. В. Бобокова; БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова». — Горно-Алтайск: БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова», 2019. — С. 89—92..

[2] Балдарды эне тилине бурыыр амадула… / Алтайдыҥ Чолмоны

[3] Шатиновтыҥ ороомы картада

[1]

[2]

[3]