Палкин, Эркемен Матынович

Википедия сайттаҥ
Эркемен Матынович Палкин
Чыккан ӧйи кочкор айдыҥ 14 кӱни 1934(0002-14-1934)
Чыккан јери
Божогон ӧйи кандык айдыҥ 19 кӱни 1991(0004-19-1991) (57 јаш)
Божогон јери
Ороон
Иш-тоштыҥ бӱдӱми ӱлгерчи
Кайралдары ла премиялары
орден Дружбы народов
заслуженный работник культуры РСФСР

Эркемен Матынович Палкин (кочкор айдыҥ 14 кӱни 1934, Јоло ― кандык айдыҥ 19 кӱни 1991, Улалу) ― алтай поэт, прозаик, јарлу публицист, эл-јонныҥ ишчизи. СССР-диҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ турчызы (1958), РСФСР культуразыныҥ ат-нерелӱ ишчизи (1982). СССР ла РСФСР-дыҥ бичиичилер ортодо кӧп тоолу јуундардыҥ делегады. Кала ла областной Советтердиҥ депутады, «Современник» деп издательствоныҥ редакционный соведине кирип јат, Азия ла Африка ороондорыныҥ бичиичилер ортодо колбулар јанынаҥ рабочий комитеттиҥ турчызы. Сӧӧги — тӧӧлӧс.

Биографиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Эркемен Палкин[1] 1934 јылда кочкор айдыҥ 14-чи кӱнинде Јоло јуртта, колхозчы улустыҥ билезинде чыккан. Областной школды божодып, 1952 јылда Л. В. Кокышев, А. О. Адаровло кожо А. М. Горькийдиҥ адыла адалган Литературалык институтка кирген, 1957 јылда једимдӱ божодып јат. Ӱредӱниҥ кийнинде областной радиокомитеттиҥ редакторы болуп иштейт (1957). Оныҥ кийнинде Алтайдыҥ бичиктер чыгарар издательствозыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱгиниҥ редакторы, соҥында директоры, «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакторыныҥ болушчызы.

19641983 jj. Горно-Алтайск автоном областьтыҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ башчызы. Эркемен Палкинниҥ башкартузыла бичиичи организация РСФСР ичинде кӱчтӱлериниҥ тоозына кирген. Ондо улусты бириктирер јайалта болгон, оныҥ канадында јайалталу јииттер таскап, кажы ла јыл улай творческий семинарлар ӧткӱрилет, «Јылдыс» деп литература-кееркемел альманахта «Јаҥы ӱн» деп рубрика ачылат.

Э. М. Палкин эл-јондык иште эрчимдӱ турушкан. Оныҥ ла СССР-диҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ председатели Г. М. Марковтыҥ баштаҥкайыла 1973 јылда В. Я. Шишковтыҥ 100 јылдыгына учурлай Ман-Јӱрек јурттыҥ јанына кереес тургузылат, ол ло ӧйдӧ Г. М. Марковтыҥ болужыла Горно-Алтайскта бичиичилердиҥ Туразы тудулып јат.

Эркемен Палкин Союзтыҥ башка-башка республикаларында алтай литератураныҥ Кӱндерин ӧткӱрип туратан: Украинада, Якутияда, Москвада, Башкирияда ла о.ö. Онойдо ок, Алтайда башкир литератураныҥ Кӱндери ӧткӧн. 1982 j. Горно-Алтайск автоном областьта СССР-дыҥ юбилейине учурлай совет литератураныҥ Кӱндери ӧткӱрилет.

Јайаандык ижи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Баштапкы ӱлгерлик јуунтызы «Јаҥы кижи» 1956 j кылда кепке чыккан. Оныҥ кийнинде ӧскӧ дӧ јуунтылары — «Тӧрӧл улус» (1958), «Јаҥы ӧй» (1960), «Сӱӱнчилер» (1968), «Тӧрӧлимниҥ таҥы» (1972), «Энебис-јер, адабыс-кӱн» (1991) о.ö. Анайда ок, поэмалары «Наташа» (1958), «Амыр» (1958), «Кара от» (1964) ло о.ö.

Повестьтердиҥ авторы «Кулун киштейт» (1960), «Алан» (1966) ла арткандары. 1978 j. «Алан» јаҥыртылып, роман болуп чыккан.

Эркемен Палкинниҥ поэзиязында тегин кижиниҥ сӱри, јӱрӱми, билим-техникалык ӧзӱм, ар-бӱткен. Чӱмдемел энчизиниҥ аҥылузы — лирикалык ӱлгерлери. Кезик ӱлгерлери калык ортодо кожоҥдор болуп арткан («Меге ижен»).

Анайда ок, орыс ла совет бичиичилердиҥ чӱмдемелдерин алтай тилге кӧчӱрген: А. Пушкин, С. Куняев, А. Кунанбаев, М. Карим ла о.ö. Оныҥ ӱлгерлери украин, казах, кыргыз, башкир, татар, тыва, якут, латыш тилдерге кӧчӱрилген; олор «Октябрь», «Дружба народов», «Новый мир», «Юность», «Наш современник», «Москва», «Огонек», «Сибирские огни» деп журналдарда јарлалат.

Таҥынаҥ бичиктери

  • Јаҥы кижи. ― Горно-Алтайск: Горно-Алт. кн. изд-во, 1956. ― 40 с.
  • Такой обычай / ред. Б. Ш. Окуджава. ― М.: Мол. гвардия, 1959. ― 70 с.
  • Кулун киштейт: повесть. ― Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1962. ― 205 с.
  • Алан: («Кулун киштейт» деп повестьтиҥ экинчи бӧлӱги) / ред. Л. В. Кокышев. ― Горно-Алтайск: Алтайдыҥ бичиктер чыгарар издательствозыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱги, 1966. ― 148 с.
  • Амыр: поэмалар. ― Горно-Алтайск: Алтайдыҥ бичиктер чыгарар издательствозыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱги, 1981. ― 142 с.
  • Нам надо расти, обгоняя года…: стихи, поэмы / ред. Н. И. Шатинова. ― Горно-Алтайск: Алтын-Туу, 2012. ― 224 с.

Кайралдары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • РСФСР-диҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи
  • Орден Дружбы Народов
  • Медаль «За доблестный труд»

Кереес[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • 22.12.1992 j. Јоло јурттагы орто ӱредӱлӱ сургал Э. М. Палкинниҥ адыла адалган.
  • 01.02.1994 j. калада Бабушкина деп ороом, Э. Палкинниҥ адыла солынган.

Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Литература[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Литературы народов России: XX в.: Словарь / Под ред. Н. С. Надъярных. — М.: Наука, 2005. — С. 41-42. — 365 с. — 1100 экз. — ISBN 5-02-010208-3.
  • Чичинов, В. Поэт Эркемен Палкин / В. Чичинов // Алтайдыҥ тууларында. ― 1964. ― № 14. ― С. 128―133.
  • Фоняков, И. Дорога, ведущая к звездам / И. Фоняков // Литературная газета. ― 1972. ― 20 сент.
  • Каташ, С. С. Эркемен — человек ласковый / С. С. Каташ; ред. В. В. Шатыгин; худож. Т. Ю. Егорова. ― Барнаул: Алтайское книжное издательство, 1995. ― 100 с.: ил., фот.
  • Каташ, С. С. Эркемен Матынович Палкин (1934―1991 jj.) / С. С. Каташ // История алтайской литературы. Кн. 2: Литературные портреты. ― Горно-Алтайск: Горно-Алт. респ. тип., 2004. ― С. 88―139.
  • Чандыева, Е. Д. Эркемен Палкинныҥ чӱмделге јолы / Е. Д. Чандыева // Алтай литератураныҥ тӱӱкизи. Ч. 2.: учеб. пособие. ― Горно-Алтайск: РИО «Универ-Принт», 2008. ― С. 85―97.
  • Э. М. Палкинди кычыралы: алт.лит. хрестоматиязы / сост. Р. А. Палкина. ― Горно-Алтайск: Горно-Алт. тип., 2011. ― 535 с.
  • Палкин Эркемен Матынович: материалы к 80-летию со дня рождения / сост.: А. В. Бобокова, С. В. Моможокова; ред. М. М. Алушкина. ― Горно-Алтайск: Тип. Г. Г. Высоцкой, 2014. ― 112 с.: ил.

Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]