Кара-Торбок
| Јурт | |
| Кара-Торбок | |
|---|---|
| орустап Кара-Торбок | |
| 51°48′13″ с. ш. 86°20′33″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Чоо |
| Јурт јеезе | Паспауулдыҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Баштапкы ады чыккан | 1776 |
| Бийиги | 487[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | →0[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар 83 % (2002)[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649180 |
| АТТК-ныҥ коды | 84245840003 |
| МТТК-ныҥ коды | 84645440106 |
| Номер в ГКГН | 0602954 |
|
|
|
.svg)
Кара-Торбок (орустап Кара-Торбок ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чоо аймагында Паспауулдыҥ јурт јеезезине кирет.
Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Кара-Торбок орустап .
Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында, Аба-Јыштыҥ ортозында, Албаганныҥ, Кара-Кайаныҥ, Сугулдыҥ сын тайгазында, Карасуктыҥ боочызыныҥ алдында, Паспауул сууныҥ бажында турат. Боочыныҥ бийиги талайдыҥ кемјӱзинеҥ 700 метрге бийик. Деремне кара туйук ӧскӧн агаштыҥ ортозында. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 487 метрге бийик[1].
Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Климады орто-континентал. Кыш узун ла соок, јай кыска, серӱӱн ле чыкту болот. Кышкыда бу јерде сӱреен јаан кар јаайт, кӱрттердиҥ бийиги 2-3 метрге једер аргалу. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,5 °С, эҥ изӱ кӱнде +36 °С, эҥ соок кӱнде −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы ла калганчы соок тӱшкен кӱндер 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы 94, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 836 мм, салкынныҥ тӱргени 1,3 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 10,3 (тӱргени 15 м/с тыҥ).
Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Чоо аймактыҥ тайгалары аҥдык: айу, бӧрӱ, какай, јеекен, булан, элик, марал, тооргы[4], оок аҥдардаҥ койон, јараа, киш, јоонмойын, агас, ӧркӧ, сарас, тарбаган, кӧрӱк, агас, сууларда камду, кумдус. Ак-кийик ле камду база Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген. Кушка да аба-јыш бай: кӱртӱк, чай, сымда, бӧднӧ, мечиртке, ӱкӱ, каргаа, саҥыскан, кӱӱк, барынтычы куштардаҥ ылаачын, шоҥкор, кускун, карчага бар[5].
Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Тайга, кырлары туйук кара агашла туй ӧзӱп калган, мӧш, чиби, кайыҥ, јойгон, аспак агаштар ӧзӧт. Суујакалай тал, чиби, јодро, беле, толоно, каргана, чычыргана[6]. Тайганыҥ аш-тузы кижиге тузалу. Эрте јаста калба ла кӧжнӧ ӧзӱп, витаминдерле јеткилдейт. Јайыла мешке, јиилек: уй-кӧс, тожла, јерјиилек, койјиилек, торбос, карагат, кызылгат, тийиҥгат, тайа деп једим, кӱскиде дезе мӧштиҥ кузугы тынар-тындуларды азырап, кышка азык болот. Јӱзӱн эндемик ӧзӱмдер, эм ӧлӧҥдӧр: алтын тазыл, кызыл тазыл, јыдунак[6].
Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јуртта 2 ором: Уйкӧс јиилектӱ, Дилевский. Јурт «Салганду — Кара-Торбок» деп јолдо турат, узуны 8 км.
| Кара-Торбок јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Паспауул | 17 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Чоо | 34 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 60 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 160 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3800 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435 км-деҥ (Майма јурт) | 70 км |
Тӱӱкизи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јурт 1776 јылда тӧзӧлгӧн[7]. Волостьтордыҥ ады мында тургун јаткан јербойыныҥ улузыныҥ, тубалардыҥ сӧӧктӧриле адалган болгон — тиргеш, кергеш, јӱс, комдош, кӱзен. Кажы ла сӧӧкти јайзаҥдары башкаратан[8].
Эл-јон[тӱзедер | кодты тӱзедер]
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[9] | 2011[10] | 2012[10] | 2013[10] | 2014[11] | 2015[12] | 2016[2] |
| 0 | →0 | →0 | →0 | →0 | →0 | →0 |
Ук-калыктары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 6 кижи болгон, олордыҥ 83 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Окылу тил: орус, алтай[13].
Инфраструктуразы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- Бастыра инфраструктуралык обьекттер Паспауулда.
Экономиказы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Таҥынаҥ ээлемдер. Агаш белетеери. Туризм.
Кереестер[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- Нырна, јебрен стоянка, каменный век (1319)[14];
Ар-бӱткендик[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- Чаптыган, байлу кыр (1316)[14];
- Байгыр туу (1311)[14];
- Кара тоҥмок суу (1317)[14];
- Боочы Тырга (1332)[14].
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[14].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јарлу улузы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- ↑ 1,0 1,1 Кара-Торбок
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — г. Горно-Алтайск, 2020.
- ↑ 6,0 6,1 Токшын Торбоков. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Макошева А. А., Макошев А. П., Апенышева И. Н. Приложение 2: Список населенных пунктов Республики Алтай по переписям 1989 и 2002 гг. // Население Республики Алтай (системно-структурный анализ). — Горно-Алтайск: ГУ книжное издательство „Юч-Сюмер-Белуха“ Республики Алтай, 2007. (Электронная библиотека Горно-Алтайского государственного университета)
- ↑ Сайт «Чойский район».Традиции и обряды.
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
 Чоо аймактыҥ јон јаткан јерлери | |||
|---|---|---|---|
.jpg) | Аймактыҥ тӧс јери: Чоо јурт |  | |