Јодралу

Википедия сайттаҥ
Јурт
Јодралу
орустап Тюдрала
50°59′34″ с. ш. 84°29′03″ в. д.HGЯO
Эл-тергее  Россия
Федерацияныҥ субъекты Алтай Республика
Муниципал аймак Кан-Оозы
Јурт јеезе Айты-Коолдыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги 842 [1] м
Климады орто-континентал
Ойдиҥ поязы UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы ↘289[2] кижи (2016)
Ук-калыктар орустар 26%,
73% алтайлар[3]
Окылу тил алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38841
Почтаныҥ индекси 649450
АТТК-ныҥ коды 84235860004
МТТК-ныҥ коды 84635460116
Номер в ГКГН 0154533
Јодралу (Россия)
Јодралу
Москва
Јодралу (Алтай Республика)КытатМонголияКазахстанТываХакасияКемерово областьАлтай крайКош-Агаш аймакУлалуМайма аймакОҥдой аймакТурачак аймакУлаган аймакКан-Оозы аймакКӧксу-Оозы аймакЧамал аймакЧоо аймакШабалин аймак
Јодралу (Алтай Республика)
Улалу
Јодралу

Јодралу (орустап Тюдрала ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кан-Оозы аймагында Айты-Коолдыҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јодралу орустап черемуховый[4].

Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт Туулу Алтайдыҥ кӱнбадыш јанында, Теректи ле Тӧгӧриктиҥ сындарыныҥ алдында, Чарыш сууга Кичӱ-Шибертиниҥ ле Мӧштӱ сууныҥ киргенинде турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 842—856 метрге бийик[1][5].

Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Климады орто-континентал. Кыш узун ла соок. Ортоайлык температура −19..-20 °С, кар јаан, салкын-шуурган болот. Јай серӱӱн ле кыска. Јаан изӱ айда тыҥ ла изӱ кӱнде +25..+30 °С болор аргалу, је ортоайлык јайгы температура +15 °С. Јуттыҥ кеми 450—500 мм кире болот. Салкынныҥ тӱргени 4,3 м/с.

Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет : айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан, тооргы[6]. Куштардаҥ кедери тарал, карган, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, сӧлӧм лӧ база кезик бӱдӱм балык бар.

Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Бу тайгаларда мӧш, тыт, чиби, кайыҥ агаш ӧзӧт. Тайга-тажында јиилек, бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш кӧп ӧзӧт[7]. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек (орустап маральник), кызыл тазыл ла о.ӧ.[8].

Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурттыҥ текши јериниҥ 74,07 га[9]. Јодралу јурттыҥ сыны тӱндӱктеҥ тӱштӱк јаар 1,193 км, кӱнчыгыштаҥ кӱнбадыш јаар 1 км 285 м[10]. Јуртта 3 ором: Амырдыҥ, Чарыштыҥ, Юбилейдиҥ[11]. Бого келерге ӱч јол бар. Улалу — Чаргы — Чакырдыҥ боочызы — Кан-Оозы — Јодралу. Узун јол Улалу — Себиниҥ боочызы — Нефтебаза — Јоло — Јабаганныҥ боочызы — Кан-Оозы — Јодралу. Алтай кырай ажыра Јаш-Тура — Солонешный — Тураты — Келейдиҥ боочызы — Кан-Оозы — Јодралу. Јодралу јурт регионал учурлу «Кан-Оозы — Коргон» деп регионал учурлу кӧӧлик јолдо турат (идентификационный темдеги 84К-109[12], узуны 63,095 км) јолдо турат[13]. Кан-Оозынаҥ ары 6 км кире јол асфальт, оноҥ ары тегин јол, ташту кумакла јазап салган.

Јодралу јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јери Айты-Коол 16 км
Аймактыҥ тӧс јери Кан-Оозы 22 км
Республикан тӧс кала Улалу 230 км, 290 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы 280 км, 320 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва 4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ 150 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ 120 км

Тӱӱкизи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт 1855 јылдарда тӧзӧлгӧн. Јодралу јуртта миссионерлер јадып баштаган. 1897 јылдыҥ тооалыжыла бу јуртта 662 кижи јаткан. Улустыҥ иштенгени аш салары, мал-аш азыраары ла маала кичеери болгон. Граждан јууныҥ ӧйинде бу јаан јурт болгон, Чарыштыҥ суузын экијандай. Јаҥы совет ӧй келерде, кудай јаҥына удура иш ӧткӱрилген, коммуналар ла артельдер ачылган.

Эл-јон[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Эл-јонныҥ тоозы
2010[14]2011[15]2012[15]2013[15]2014[16]2015[17]2016[2]
332↘331↘317↘300↘298↗302↘289

Берилген таблицада кӧргӱзилген јылдарда улустыҥ тоозы астап баратканы иле кӧрӱнет.

Ук-калыктары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 389 кижи болгон, олордыҥ 26 % орустар, 73 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].

Инфраструктуразы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • орто ӱредӱлӱ школ;
  • эмчилик;
  • библиотека;
  • јурттыҥ клубы;
  • стадион;
  • магазин.

Экономиказы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта јаан производстволык ээлем јок. Кӧп саба билелер таҥынаҥ ээлемдӱ, мал азырайт. Туризм.

Кереестер[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱӱкилик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Ташта јурамал (1451, 1452)[20].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[20].

Ар-бӱткендик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Байлу туу;
  • Тоҥмок суу;
  • Боочы.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јарлу улузы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Модоров Н. С. (10.12.1939) — тӱӱкилик билимниҥ докторы, профессор, Россияныҥ гуманитар академиязыныҥ турчызы[21].
  • Модоров Я. Г. (1917—1979) — коммунист, Барнаулда партийный школдо ӱренген. Кан-Оозында, Кош-Агашта аймакисполкомныҥ башкараачызыныҥ ордынчызы болуп иштеген (1944—1946). Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ӧйинде Экинурда, Јодралуда колхозтордыҥ јааны болгон, кийнинде пенсияга чыкканча кой кабырган, јакшы ижи учун «Иштиҥ Кызыл маанызы» деп орденле, «За освоение целинных земель» ле «Иштиҥ ветераны» деп медальдарла, кӧп тоолу грамоталарла кайралдаткан, Областьтыҥ Кӱндӱлӱ доскозында бичилген болгон[22].
  • Саврин Т. Б. (1921—) — Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы, кайралдары: «За взятие берлина», «За освобождение Варшавы» деп медальдар, «Орден Отечественной войны ΙΙ степени»[23].
  • Сумин Г. П. (08.01.1953) — политик, экономист, Новосибирскте ӱренген, кайралдары: Кӱндӱлӱ ат «Заслуженный работник социальной сферы Республики Алтай», «Почётный гражданин Республики Алтай», «Знак Почёта» орден, почётные грамоты Алтай Республика ла Эл Курултайдыҥ кӱндӱлӱ грамоталары[24].

Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  1. ↑ 1,0 1,1 Tyudrala (англ.). GeoNames.
  2. ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  3. ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
  4. ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.
  5. ↑ Тюдрала
  6. ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  7. ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
  8. ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  9. ↑ Генеральный план муниципального образования Талицкое сельское поселение Усть-Канского района Республики Алтай (недоступная ссылка). Дата обращения: 1609717710. Архивировано 1610204036.
  10. ↑ Карта села Тюдрала.
  11. ↑ Онлайн-карта Республики Алтай с улицами и номерами домов.
  12. ↑ Региональная трасса 84К-109
  13. ↑ Постановление Правительства Республики Алтай от 12.04.2018 N 107 «Об утверждении Перечня автомобильных дорог общего пользования регионального значения Республики Алтай и признании утратившими силу некоторых постановлений Правительства Республики Алтай»
  14. ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
  16. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  17. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
  18. ↑ Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348 (недоступная ссылка). Дата обращения: кандык айдыҥ 7 кӱни, 4680. Архивировано 1610213696.
  19. ↑ http://akin04.ru/wp-content/uploads/2014/03/Список-объектов-культурного-наследия.pdf
  20. ↑ 20,0 20,1 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
  21. ↑ Модоров Н. С.Модоров Н. С.
  22. ↑ Звезда Алтая. Я горжусь своим прадедом.[1]
  23. ↑ Саврин Т. Б.[2]
  24. ↑ Сумин Г. П.[3]

Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Алган јери - "https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Јодралу&oldid=45622"