Салазан

Јурт
Салазан
орустап Дмитриевка
52°26′30″ с. ш. 86°54′48″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Турачак
Јурт јеезе	Салазанныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы	1911
Бийиги	278 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	→607 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 85 % (2002)
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38843
Почтаныҥ индекси	649171
АТТК-ныҥ коды	84225820001
МТТК-ныҥ коды	84625420101
Номер в ГКГН	0154363
Салазан Москва Салазан (Алтай Республика) Улалу Салазан

Салазан (орустап Дмитриевка) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Турачак аймагында Салазанныҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Салазан орустап отделившийся.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында, Аба-јыштыҥ ортозында турат. Айландыра кырлары кара агашла туй бӱркелген. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 278 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Ортојылдык температура +1,2 °C, чаган айдыҥ ортоайлык температуразы −14,4 °C, ортојылдык јуттыҥ кеми 855 мм. Алтайда айы-кӱни јымжак јер, кышкыда тыҥ соок јок, је кар јаан тӱжет, кӧл чаган айдыҥ ортозы киреде тошло туй бӱркеле берет. Тӱндӱктеҥ салкындар соок кей экелет, кӱрттиҥ бийиги кезик јерде 2-3 метрге једет. Јайгыда база тыҥ изӱлер болбойт, 30-35 градустаҥ ӧрӧ кӧдӱрилбейт јаан изӱ айда, кей серӱӱн ле чыкту.

Аҥ-куштары

Аба-Јыш (орустап черневая тайга) кара туйук агаштарлу, јерлери аазый сӱреен аҥдык болгон дежет. Ондо јаткан улус улай аҥдайтан болгон. Айу, бӧрӱ, јеекен, какай, тӱлкӱ кӧп болгон. Оок то аҥдар кӧп болгон эмей: койон, агас, албаа, киш, суузар, калазак, сыгырган, тийиҥ, кӧрӱк ле о.ӧ..

Калганчы ӧйдӧ аҥ-куш астап, экология коомойтыганыла, улустыҥ кӧптӧгӧниле колбулу айалга боло берген. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген аҥдар ол-тооргы, маны, ак-кийик, сууныҥ камдузы, олордыҥ тоозы кезем астаган. Оок куштар ол каргаа, саҥыскан, тарал, кӧктийек, кӱӱк, кас, турна, бӧднӧ, чай, кӱртӱк, томыртка. Куштардаҥ: кӱртӱк, чай, сымда, мечиртке, ӱкӱ, тарал.

Ӧзӱмдери

Тайганыҥ ортозында аламыктарда јердиҥ ажы јакшы бӱдет — јӱзӱн башка јиилектер, кузук, калба, орляк, мешкелер. Кӧп сабада кара ийне бӱрлӱ агаш ӧзӧт, мӧш, јойгон, чиби, карагай, тыт, кӧп тоолу башка-башка бӱдӱмдӱ јыра-тайалар, ойык јабыстай јерлерде ле чала састалган тегериктерде база јыралар, тал, беле, чычрана, каргана, ӧзӧт. Ого коштой јӱзӱн-јӱӱр јиилектер: уй кӧс, бороҥот, јер-јиилек, тийиҥкат, тожла, кайыҥкат, торбос (орустап клюква), тайа (орустап жимолость), кызылкат, кӧк-кат (орустап голубика), кара агаш-јиилек (орустап ежевика), кара-кат, эмезе кара торбос (орустап черника), ийт-тумчук (орустап шиповник), ого коштой кӧжнӧ, калба.

Јайдыҥ ӧйинде јылу, чыкту кейге толтыра ла чечектер ӧзӱп, чечектеп, бвжып ӱрендерин чачат: балузын, јыракы-ӧлӧҥ, јыдунак (орустап душица), калаш-чечек (орустап первоцвет), ийт-тырмак. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» киргендери: алтын тазыл, кызыл тазыл, сыгын-от, марал-чечек ле о.ӧ..

Јери ле јолдоры

Јуртта 4 ором: Кайыҥду, Тӧс, јараттай, Јаҥы. «Јаш-Тура — Турачак — Артыбаш» деп јол јурт ажыра ӧдӧт.

Салазан јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Салазан	0 км
Аймактыҥ тӧс јери Турачак	32 км
Республикан тӧс кала Улалу	170 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	150 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,7 км-деҥ (Майма)	180 км
Артыбаш јурт	100 км

Тӱӱкизи

Јурт 1911 јылда тӧзӧлгӧн.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
634	↗635	↘601	↘599	↗600	↗607	→607

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 756 кижи болгон, олордыҥ 85 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон (тубалар, кумандылар).

Окылу тил: орус, алтай.

Инфраструктуразы

• јурт јеезениҥ администрациязы;
• орто ӱредӱлӱ школ;
• балдардыҥ туразы;
• эмчилик;
• јурттыҥ клубы;
• библиотека;
• стадион;
• лесхоз;
• ӧрт ӧчӱриштиҥ посты;
• интернат (Кӱрей кӧлдиҥ ле Удаловка јурттардыҥ ӱренчиктерине).

Экономиказы

Туризм. Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Агашла иштер. Агаш ээлем, таҥынаҥ 2 пилорама.

Кереестер

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга обелиск.(1292).(1975 ј.,Морозовтыҥ оромы, 88 Б)
• Захар Кызлаков деп камныҥ мӧҥкӱзи. Ӱрчек деп ӧзӧк.(1288).
• Јуртсоветтиҥ баштапкы председателиниҥ, граждан јууныҥ геройыныҥ, И.Морозовтыҥ сӧӧгинде памятник.(1921 ј., Морозовтыҥ оромы, 23А)

Ар-бӱткендик

• Аржан суу. 0,5 км Салазан јурттыҥ јанында.(1279)

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Јарлу улузы

Маскаев, Михаил — СССР-дыҥ геройы, бу јерде чыккан.