Турачак аймак

Википедия сайттаҥ
Муниципал тӧзӧлмӧзи
Турачак аймак
орустап Турочакский район

Турачак аймак, Алтын Кӧл

Маанызы Кебедели

52°23′00″ с. ш. 87°10′00″ в. д.
Эл-тергее Россия
Федерацияныҥ тергеези Алтай Республика
Муниципал тӧзӧлмӧзи Турачак аймак
Кирет 9 јурт јеезе (32 јурт)
Тӧс јурт Турачак
Тӱӱкизи ле географиязы
Дата образования 1922 г.
Текши јери, км² 11060, км²
(5-е место)
Высота:
максимальная
минимальная
м
м
Ойдиҥ поязы UTC+7:00 (MSK+4)
Эл-јон
Эл-јонныҥ тоозы: 12 416[1] кижи (2021)
(5,62 %, 7-е место)
Эл-јонныҥ ныктазы,
кижи/км²		 1,13 кижи/км²
Ук-калыктар: алтайлар, орустар,
чалканду, куманды и др.
Кудай јаҥы: христиан јаҥ
кам јаҥ, ак јаҥ
Окылу тил: орус, алтай[2]
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38843
Почтаныҥ индекси 6491ХХ
ОКАТО-ныҥ коды
ОКТМО-ныҥ коды
Окылу сайт «Турачак аймак»

Турачак аймак
Медиафайлдар Викискладта

Турачак аймак (орустап Турочакский район) Россияда Алтай Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧзи. Администрациялык тӧс јери — Турачак јурт.

Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Турачак аймактыҥ јери Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейинде, текши јери 11,06 муҥ кв.км[3]. Аймак Алтай Республиканыҥ Чоо, Улаган аймактарыла кыйулажат, онойдо ок Кемеров областьла, Хакас Республикала, Алтай кырайдыҥ Солтонский ле Красногорский аймактарыла кыйулажат[4]. Республиканыҥ тӧс калазына, Горно-Алтайскка јетире 145 км[5]. Аймактыҥ 80 % јеринде сын-тайгалар, бийиги талайдыҥ кемјӱзинеҥ 500 метрдеҥ ала 2100 метрге јетире, койу ийне бӱрлӱ кара агашла орустап черневую тайга бӱркелген.

Рельеф[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Турачак аймактыҥ јеринде тӱрген суулар, кайыр кырдаҥ тӱшкен учарлар, тайгада кӧлдӧр, альпий јалаҥдар.

Гидрология[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Турачак аймактыҥ суулары[6]

№ алтайлап орустап узуны (км)
1 Албас 11
2 Андоба 10
3 Антроп 122
4 Арык 10
5 Ата 25
6 Атла 29
7 Бава 15
8 Базла 21
9 Байгол 81
10 Бийка 11
11 Билюзень 9
12 Бия 307
13 БольшиеЧили 48
14 Дырях 14
15 Еле 18
16 Ижун 8
17 Иогач 32
18 Каба 8
19 Калычак 14
20 Камга 18
21 Каурчак 37
22 Кебезенка 5
23 Клык 60
24 Кок 11
25 Кокши 34
26 Колдор 26
27 Кооно 7
28 Корумбу 7
29 Кот-Агач 11
30 Кучаган 13
31 Кяраса 7
32 Лебедь 166
33 Малый Каурчак 13
34 Малые Чили 11
35 Малые Чили 8
36 Манык 11
37 Ойер 8
38 Пушта 9
39 Пыжа 109
40 Ишпа 8
41 Садра 49
42 Сайта 25
43 Салазан 13
44 Самыш 29
45 Сия 29
46 Сузапкина 6
47 Тагаза 11
48 Талдокуль 7
49 Талон 4
50 Тогуна 12
51 Тондошка 32
52 Тузак-Ту 13
53 Тулой 54
54 Тюлем 28
55 Тюстей 9
56 Ульмень 10
57 Учал 30
58 Чойка 13
59 Чугуна 19
60 Чуйка 31
61 Чулта 18
62 Чуря 21
63 Шукша 11
64 Эвий 18
65 Эдербес 16
66 Энмис 8
67 Юрток (Левый Юрток) 16
68 Яман-Садра 8
69 Яндоч 34

Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Климады орто-континентал[7]Кейдиҥ ортојылдык температуразы 4,3 °С, эҥ ле изӱ кӱнниҥ температуразы јыл ичинде +36 °С, јыл ичинде эҥ ле соок температура −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0°С, баштапкы ла калганчы соок кӱндер — 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы — 94, чык-јуттыҥ ортојылдык кеми — 826 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми — 1,3, Тыҥ салкын (тӱргени 15 м/с кӧп) болгон кӱндер — 10,3[7]

Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Аймактыҥ тайгаларында 300-теҥ артык бӱдӱмдӱ куштар јӱрет, је олордыҥ 50 кирези Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине кирет. Алтын Кӧлдӧ, Ӧӧн лӧ ӧскӧ дӧ сууларда таймень, ӱчкӧс, јылмай, чараган, балыктар бар.

Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Аймактыҥ регионал учурлу кӧӧлик јолдоры башка-башка айрыланат: Горно-Алтайск — Чоо — Артыбаш, Јаш-Тура — Кӱрей кӧл — Турачак — Артыбаш, Турачак — Таштагол (Кемеровская область), јурттарды колбогон тегин грунт-јолдор, кӧӧлик јӱрбес орык јолдор бар. Јуук ла деген темирјолдыҥ токтодузы Кӧмӱр областьтыҥ Таштагол јуртында (95 км), экинчизи Јаш-Турада (188 км).

Экологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Аймактыҥ јурттарында 2022 јылда парктарга агаш отургызып, скверлер јазап, балдар ойноор јерлер эдип алары јанынаҥ шӱӱжӱ ӧдӧт.27.05.2021 (сайт 4.gorodsreda.ru)[8]

Тӱӱкизи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Краеведческий музей «Эрми-таш». Краеведческий музей в селе Турочак. Школьный музей в селе Иогач[9].

Эл-јон[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Эл-јонныҥ тоозы
1897[10]1916[10]1920[10]1926[10]1933[10]1939[10]1959[11]1970[10]1979[10]1989[10]
2012↗6745↗12 430↘11 302↗12 686↗25 386↘18 581↘14 907↘13 559↗13 594
2002[12]2003[13]2004[13]2005[14]2006[14]2007[14]2008[15]2009[16]2010[17]2011[15]
↘13 168↘13 053↘13 027↘13 000↘12 800↘12 700↘12 610↗12 623↘12 484↘12 460
2012[18]2013[19]2014[20]2015[21]2016[22]2017[23]2018[24]2019[25]2020[26]2021[27]
→12 460↗12 530↘12 351↗12 366↘12 305↗12 330↗12 389↗12 452↘12 404↗12 416


Эл-јонныҥ тоозы Россияныҥ экономӧзӱм министерствозыныҥ јетиргениле (орустап Минэкономразвития России)[28] мындый болор:

Ук-калыктары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Аймакта орус, алтай, туба, куманды, чалканду, байат ла о.ӧ. укту улус јуртайт.

Муниципал јерлӱ тӧзӧлмӧлӧр[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт јеезелер[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Аймактыҥ 9 јурт јеезезине 32 јон јаткан јер кирет.

№ Јурт јеезези[29] Административный
тӧс јер[29] 		Јурт[29] Кирет Эл-јон, кижи
(2021) 		Текши јери, км²
1 Артыбаштыҥ јурт јеезези Артыбаш Јайлу, Ново-Троицк, Ыйык-Агаш 4 ↘2171[27] [30]
2 Бийдиҥ јурт јеезези Бий Шуй 2 ↘591[27] [30]
3 Салазанныҥ јурт јеезези Салазан Ала-Кайыҥ, Дайбово 3 ↘745[27] [30]
4 Кебезенниҥ јурт јеезези Кебезен Пыжы-Оозы, Сӱрӱ, Толый, Эски Кебезен 5 ↘1082[27] [30]
5 Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези Курмач-Байгол Ийт-Кӱч, Суранаш 3 ↘218[27] [30]
6 Шоорноныҥ јурт јеезези Шоорно Толоон 2 ↗124[27] [30]
7 Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези Кӱрей кӧл Каначак, Шунарак 3 ↗508[27] [30]
8 Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези Тоҥ-Тош Јар-Айыл, Тагда-Айыл, Усть-Бава 4 ↗878[27] [30]
9 Турачактыҥ јурт јеезези Турачак Байгол, Кайашкан, Куу-Оозы, Лебедский, Стретинка 6 ↗6099[27] [30]

Јурт јеезелерге кирет[тӱзедер | кодты тӱзедер]

№ Јурт
алтайлап 		Јурт
орустап 		Эл-јонныҥ тоозы
(2016) 		Јурт јеезези
1 Ала-Кайыҥ Удаловка ↘160[31] Салазанныҥ јурт јеезези
2 Артыбаш Артыбаш ↘602[31] Артыбаштыҥ јурт јеезези
3 Байгол Советский Байгол ↘9[31] Турачактыҥ јурт јеезези
4 Бий Бийка ↘537[31] Бийдиҥ јурт јеезези
5 Дайбово Дайбово ↘1[31] Салазанныҥ јурт јеезези
6 Ийт-Кӱч Иткуч →0[31] Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези
7 Јайлу Яйлю ↘183[31] Артыбаштыҥ јурт јеезези
8 Јар-Айыл Верх-Бийск ↗465[31] Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези
9 Кайашкан Каяшкан ↘138[31] Турачактыҥ јурт јеезези
10 Каначак Каначак ↗106[31] Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези
11 Кебезен Кебезень ↘615[31] Кебезенниҥ јурт јеезези
12 Кӱрей кӧл Озеро-Куреево ↘384[31] Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези
13 Курмач-Байгол Курмач-Байгол ↘211[31] Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези
14 Куу-Оозы Усть-Ле́бедь →2[31] Турачактыҥ јурт јеезези
15 Лебедский Лебедское ↘2[31] Турачактыҥ јурт јеезези
16 Ново-Троицк Ново-Троицк ↘39[31] Артыбаштыҥ јурт јеезези
17 Пыжы-Оозы Усть-Пыжа ↗158[31] Кебезенниҥ јурт јеезези
18 Салазан Дмитриевка →607[31] Салазанныҥ јурт јеезези
19 Стретинка →0[31] Турачактыҥ јурт јеезези
20 Суранаш Суранаш ↘31[31] Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези
21 Сӱрӱ Сюра →5[31] Кебезенниҥ јурт јеезези
22 Тагда-Айыл Санькин Аил ↘115[31] Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези
23 Толоон Талон →13[31] Шоорноныҥ јурт јеезези
24 Толый Тулой ↘196[31] Кебезенниҥ јурт јеезези
25 Тоҥ-Тош Тондошка ↗294[31] Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези
26 Турачак Турочак ↗5715[31] Турачактыҥ јурт јеезези
27 Усть-Бава Огни →17[31] Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези
28 Шоорно Майск ↘118[31] Шоорноныҥ јурт јеезези
29 Шуй Чуйка ↘78[31] Бийдиҥ јурт јеезези
30 Шунарак Шунарак ↘33[31] Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези
31 Ыйык-Агаш Иогач ↗1322[31] Артыбаштыҥ јурт јеезези
32 Эски Кебезен Старый Кебезень ↗149[31] Кебезенниҥ јурт јеезези

Јоголгон јон јаткан јерлер: Заречье ле Промартель деп јурттар.

Инфраструктуразы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Аймактыҥ администрациязы — 1;
  • Јурт јеезениҥ администрациязы — 1;
  • Орто ӱредӱлӱ школ — 12;
  • Толо эмес ӱредӱлӱ текши школ — 8;
  • Баштамы школ — 7;
  • Балдардыҥ туразы — 10;
  • Кӱӱлик сургал — 1;
  • Музей — 3;
  • Аймактыҥ библиотеказы — 1;
  • Јурттыҥ библиотеказы — 6;
  • Культураныҥ байзыҥы — 10;
  • Јурттыҥ клубы — 15;
  • Аймактыҥ спортшколы — 1;
  • Стадион — 11;
  • Аймактыҥ эмчилиги — 1; Ыйык-Агашта эмчилик — 1;
  • Јурттыҥ эмчилиги (ФАП) — 21;
  • Магазин — 21;
  • Почта — 10;
  • Агаш јарар эдим — 9;
  • Кӧӧликтер јазаар јер — 4;
  • АЗС — 3.



Краеведческий музей «Эрми-таш». Краеведческий музей в селе Турочак. Школьный музей в селе Иогач»[9]. .

Экономиказы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт ээлемниҥ тӧс ууламјызы агаш белетеери, агаштаҥ јазалдар, алтын ла гранит казары, соок тумчукту мал ӧскӱрери, адару тудары, эм-ӧлӧҥдӧр лӧ папоротник-орляк белетеери, кайыҥныҥ тозынаҥ керектӱ эдимдер ле сувенирлер јазаары, кузук, мешке, јиилектер јууры. 1960-чы јылдардаҥ ала Япония мынаҥ јылдыҥ ла 200 тоннадаҥ кӧп папоротник-орляк садып алат, јербойында база суруда[32]. Пыжы сууныҥ бажында ташкӧмӱр алгадый јер бар[33][34].

Ӱредӱлик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Мӱргӱӱр јер[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Христиан серкпелер — 4;
  • Алтын-Туу, байлу ;
  • Алтын-Кӧл, байлу;
  • Аржан суу, Јыланду кырдыҥ јанында.

Кереестер[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱӱкилик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јарлу улузы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Башунов В. М. (1949 — 2005) — поэт, Росиия Федерацияныҥ бичиичилериниҥ Биригӱзиниҥ турчызы[35].
  • Кандаракова А. М. (07.11.1932—25.05.2021) — ӱредӱчи, чалканду калыктыҥ оос чӱмдемелдерин јууган, Горно-Алтайский педагогический училище божоткон (1948–1952). Пединститутта ӱренген (1954—1959). Чалканду тилле чыккан бичиктердиҥ соавторы. СССР-дыҥ Ӱстӱги Совединиҥ депутады[36],
  • Макошев А. П. (08.01.1938 — 13.11.2020) — ӱредӱчи, 56 јыл ГАГУ-да иштеген, доцент (1978), профессор (1994), географиялык билимниҥ кандидады (1976), спортчы-шахматист, «Алтай Республикада Билимниҥ нерелӱ ишчизи», «Почетный работник высшего профессионального образования Российской Федерации», јондык ишчи, «Тубалар» деп бичиктиҥ авторлорыныҥ бирӱзи, каланыҥ, областьтыҥ, кырайдыҥ кӧп катап шахматла, орус шашкала чемпионы. Јондор ортодо маргаандардыҥ туружаачызы (Монголия)[37].
  • Пустогачев В. Л. (22.03.1944) — шахтер, горный инженер, Кемеровский горный институтта ӱренген, чаначы-спортчы, Телекейлик маргаандардыҥ Чемпионы (1966, Турин.Италия), СССР-дыҥ јуунты командазыныҥ турчызы, чанала эстафетада алтын медаль, јаҥыскан јӱгӱриште кӱлер медаль алган[38].
  • Пустогачева Р. М. (11.07.1939) — эмчи-онколог, Россияныҥ нерелӱ эмчизи (1996). «Таҥ Чолмон» орденле кайралдаткан[39].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  1. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года (недоступная ссылка). Дата обращения: 1622220419. Архивировано 1619961229.
  2. ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
  3. ↑ Республика Алтай, географиязы
  4. ↑ Турочакский район (орус.). http://www.zapoved.net/. Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 11 кӱни, 2019.
  5. ↑ Турочакский район. Краткая информация (орус.). Администрация муниципального образования «Турочакский район». Дата обращения: кочкор айдыҥ 26 кӱни, 2020.
  6. ↑ Реки Турочакского района
  7. ↑ 7,0 7,1 Алтай,географиязы
  8. ↑ Турачак аймак, экологиялык иштер, солундар
  9. ↑ 9,0 9,1 Алтай. Туристский паспорт (орус.) (недоступная ссылка). altai-republic.ru. Минэкономразвития и туризма Республики Алтай. Дата обращения: кочкор айдыҥ 26 кӱни, 2020. Архивировано јаҥар айдыҥ 22 кӱни, 2018 јыл.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Динамика численности населения по районам в 1897-2002 годы. Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 15 кӱни, 2016. Архивировано кӱӱк айдыҥ 15 кӱни, 2016 јыл.
  11. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР (орус.). «Демоскоп Weekly» (17 кӱӱк ай 2011). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 31 кӱни, 2021. Архивировано кочкор айдыҥ 24 кӱни, 2021 јыл.
  12. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано кочкор айдыҥ 3 кӱни, 2012 јыл.
  13. ↑ 13,0 13,1 Республика Алтай. Численность постоянного населения 2003-2015 гг.. Дата обращения: куран айдыҥ 1 кӱни, 2015. Архивировано куран айдыҥ 1 кӱни, 2015 јыл.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Республика Алтай в цифрах. 2009. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  15. ↑ 15,0 15,1 Оценка численности населения на 1 января текущего года
  16. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: чаган айдыҥ 2 кӱни, 2014. Архивировано чаган айдыҥ 2 кӱни, 2014 јыл.
  17. ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  18. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года по муниципальным образованиям Республики Алтай
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013 јыл.
  20. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  21. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: куран айдыҥ 6 кӱни, 2015. Архивировано куран айдыҥ 6 кӱни, 2015 јыл.
  22. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  23. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (орус.) (31 јаан изӱ ай 2017). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017 јыл.
  24. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 25 кӱни, 2018. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2018 јыл.
  25. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2019.
  26. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (орус.). Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020 јыл.
  27. ↑ 27,00 27,01 27,02 27,03 27,04 27,05 27,06 27,07 27,08 27,09 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года (орус.). Дата обращения: кандык айдыҥ 27 кӱни, 2021. Архивировано кӱӱк айдыҥ 2 кӱни, 2021 јыл.
  28. ↑ Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Реестр наименований географических объектов на территории Республики Алтай по состоянию на 22.11.2016 (PDF+ZIP) // Государственный каталог географических названий. rosreestr.ru.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 30,6 30,7 30,8 Республика Алтай. Общая площадь земель муниципального образования
  31. ↑ 31,00 31,01 31,02 31,03 31,04 31,05 31,06 31,07 31,08 31,09 31,10 31,11 31,12 31,13 31,14 31,15 31,16 31,17 31,18 31,19 31,20 31,21 31,22 31,23 31,24 31,25 31,26 31,27 31,28 31,29 31,30 31,31 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  32. ↑ Турочакский папоротник отправят на экспорт в Японию (орус.). https://www.gorno-altaisk.info/. Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 18 кӱни, 2019.
  33. ↑ Турочакский район Республики Алтай (орус.) (недоступная ссылка). http://www.altaionline.ru/. Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 11 кӱни, 2019. Архивировано 1622994403.
  34. ↑ Муниципальное образование «Турочакский район» (орус.). https://www.altai-republic.ru/. Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 18 кӱни, 2019.
  35. ↑ Башунов В.М[1]
  36. ↑ Кандаракова А.М.[2]
  37. ↑ Горно-Алтайск.Макошев А.П. [3]
  38. ↑ Пустогачев В.Л.[4]
  39. ↑ Пустогачева Р.М.[5]

Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Алган јери - "https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Турачак_аймак&oldid=45442"