Уажан

Јурт
Уажан
орустап Уожан
Уажан
51°19′27″ с. ш. 86°08′40″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Чамал
Јурт јеезе	Чамалдыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги	547 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘77 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 72 % (2002)
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 +7 38841
Почтаныҥ индекси	649220
АТТК-ныҥ коды	84243855003
МТТК-ныҥ коды	84643455116
Номер в ГКГН	0154738
Уажан Москва Уажан (Алтай Республика) Улалу Уажан
Медиафайлдар Викискладта

Уажан (орустап Уожан) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чамал аймагында Чамалдыҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Уажан орустап далекий, отдаленный.

Уажан орустап ширь, простор, приволье.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейинде, Чамал сууныҥ јарадында, Бешпек деп тууныҥ эдегинде турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 547 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Аймакта ай-кӱн кыска јайлу, узун, је тыҥ сооктор јок кышту, кары-јуды кеминде, калапту салкындар јок. Мааланыҥ да, јердиҥ де ажы јакшы тӱжӱмдӱ ӧзӱп ле јадар јер. Ортојылдык температура — +4,4 градус, кейдиҥ чыгы — 66,6 %, салкынныҥ тӱргени — 1,4 метр\секундка. 163 кӱн јылда фён-салкын согот.

Аҥ-куштары

Аймактыҥ тайгалары аҥдык: айу, бӧрӱ, какай, јеекен, булан, элик, марал, тооргы, оок аҥдардаҥ койон, јараа, киш, јоонмойын, агас, ӧркӧ, сарас, тарбаган, кӧрӱк, агас, сууларда камду, кумдус. Ак-кийик, тооргы ла камду Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген. Кушка да аба-јыш бай: кӱртӱк, чай, сымда, бӧднӧ, мечиртке, ӱкӱ, каргаа, саҥыскан. кӱӱк, барынтычы куштардаҥ ылаачын, шоҥкор, кускун, карчага бар.

Ӧзӱмдери

Каскак, кайыр кырлары мӧш, кайыҥ, чиби, карагай, јойгон, эргиш, беле агаштарла бӱркелген. Чамал ичиниҥ ӧзӱмдери ӧҥжик, койу, јӱзӱн-јӱӱр бӱдӱмдӱ. Кыр бӱркеген агаштары мӧш, тыт, карагай, чиби, јойгон, кайыҥ, аспак, јодро ло јулукту агаштардаҥ алама, груша, слива ӧзӧт.

Јайгыда мешке, кӧжнӧ, јӱзӱн-јӱӱр јиилектер, кузук толо ӧзӧт. Ӧлӧҥ, чечектер, тайалар, кӱске јетире кӧс сӱӱндирип јайылат: каргана, тал, толоно, арчын, балан, ийт-тумчук, бороҥот, табылгы, адарткы, бастый, буланат, јеҥес, јоҥјолой, јаргак ӧлӧҥ, јыдунак, јыоан чечек, ийт-таман, јыракы-ӧлӧҥ, ийт-тырмак, калаш-чечек, кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин, кылганак, кымыскайак, кулун-чечек, кулузын. Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер алтын тазыл ла кызыл тазыл.

Јери ле јолдоры

Јуртта 2 ором: Олјондо, Тӧс.

Уажан јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Чамал	17 км
Аймактыҥ тӧс јери Чамал	17 км
Республикан тӧс кала Улалу	112 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	202 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	3900 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 495 км-деҥ	55 км

Тӱӱкизи

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Чамал ичинде орус миссионерлер алтай улусты креске тӱжӱрип, православный кудай јаҥына кийдирип, школдор ачып, јурттар тӧзӧп турган ӧй. 1922 јылда Алтайда 24 волостьты бириктирип, 9 аймак эткен. Аскат јурт Чамал аймакка кирген.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
78	→78	↘75	↘72	↗79	→79	↘77

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 68 кижи болгон, олордыҥ 72 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Инфраструктуразы

Бастыра инфраструктурный обьекттер Чамалдыҥ јурт јеезезинде.

Экономиказы

Таҥынаҥ ээлемдер. Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга обелиск (557).

Археологиялык

• Јебрен корум (636).

Ар-бӱткендик

• Байлу туу Бешпек (397);
• Аржан суу (460).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Јарлу улузы

• Барантаева М. А. (20.09.1927) — Россия ӱредӱликтиҥ нерелӱ ишчизи, баштамы школго бичиктердиҥ, ӱлекерлердиҥ авторы;