Перейти к содержанию

Барлак

Јурт
Барлак
орустап Барлак
51°29′39″ с. ш. 85°33′20″ в. д.HGЯO
Эл-тергее  Россия
Федерацияныҥ субъекты Алтай Республика
Муниципал аймак Шабалин
Јурт јеезе Чаргыныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги 650[1] м
Климады орто-континентал
Ойдиҥ поязы UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы 43[2] кижи (2016)
Ук-калыктар орустар 60 %,
алтайлар 29 % (2002)[3]
Окылу тил алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38845
Почтаныҥ индекси 649228
АТТК-ныҥ коды 84250890002
МТТК-ныҥ коды 84650490106
Номер в ГКГН 0154521
Барлак (Россия)
Барлак
Москва
Барлак (Алтай Республика)КытатМонголияКазахстанТываХакасияКемерово областьАлтай крайКош-Агаш аймакУлалуМайма аймакОҥдой аймакТурачак аймакУлаган аймакКан-Оозы аймакКӧксу-Оозы аймакЧамал аймакЧоо аймакШабалин аймак
Барлак (Алтай Республика)
Улалу
Барлак
 Медиафайлдар Викискладта

Барлак (орустап Барлак) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Шабалин аймагында Чаргыныҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Барлак орустап возможно личное имя[4].

Физико-географиялык темдектери

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Географиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында, талайдыҥ кемјӱзинеҥ 650 метрге бийикте[1], Себиниҥ ле Куйулу суулардыҥ бириккенинде турат. Јал-мӧҥкӱниҥ сындары, Чаргы бажы тайгалар, Бештиҥ бажыныҥ кырлары эбире тургулайт.

Климады орто-континентал. Јети айдаҥ артык кыш ла ӱч ай јай турат. Ортојылдык температураныҥ алды −4,2 болзо, эҥ ле јылузы +36 °С, эҥ ле соогы −54 °С. Баштапкы сооктор 02.06/19.08 киреде болот, соок јок ӧй 60 ла кӱн, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, кейдиҥ чыгы-јуды 343 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 2,8 м/с, тыҥ салкынду (15 м/с кӧп) кӱндердиҥ тоозы — 9,9.

Барлактыҥ тайга тажы аҥдык: койон, агас, јоонмойын, тийиҥ, сарас, кӧрӱк, суузар, камду. Азулу айдардаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, шӱлӱзин јӱрет кырларда. Кезик аҥдар-куштардыҥ тоозы астап, јоголорго једип бараткан учун олорды «Кызыл Бичикке» кийдирген[5]. Куштардаҥ бӧднӧ, чай, кӱртӱк, агуна, турна, кара-тас, каргаа ла о.ӧ. Туйгакту јерликтер: элик, булан, марал. Тооргыны аҥдап, улус торт јоголторго јеткен учун бу аҥ «Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине» кирген. Озодоҥ бери јӱзӱн-јӱӱр куштарыла байлык јер. Јелечи, јијигей, кӧктийек, ӱренчи, кызылтӧш, талеҥко, каргаа, саҥыскан — оок куштар ла барынтычылары: ылаачын, шоҥкор, тейлеген, кускун, мӱркӱт. Чек јоголорго јеткен куштар: ала ылаачын, боро ылаачын, шоҥкор, карчага, ӱкӱ, мечиртке[6].

Јурттыҥ тайга-тажында тыт, мӧш, чиби. Аралдарда эргиш, беле, аспак, тайа, липа, ыргай, каргана, сӧҥӱскен, јыраа, кайыҥ каа-јаада ӧзӧт. Ак јерлерде кулузын, балузын, кӧгӧзин, јонјолой, кандык, маҥыр, јыланкӧс, јыланјастык, кӧрмосјиилек (орустап барбарис), отӧлӧҥ, јеҥес, кыйгак ӧлӧҥ, маргаа, јыду маргаа, кара чалкан (орустап крапива), буланат, чийне, кӧктаман, саргай, торко чечек (орустап ирис), алаҥуш, комургай (орустап борщевик), кӱнкаајы, таҥдалай, кӱзӱҥи чечек, калаш чечек, мӧт чечек, алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек, кылбыш (орустап бадан), чай чечек (орустап герань луговая), быркырууш чечек, кӱмели, кой маҥыр (орустап лук порей), ийт маҥыр, калба, батун, кӧжнӧ-шарапшын. Јиилектер: кой јиилек, уйкӧс, бороҥот, тийиҥкат, казылган, јыдукара, тайабаш (орустап жимолость)[6].

Јери ле јолдоры

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта 1 ором: Тӧс. «Чуйдыҥ трагыныҥ» 525-инчи километринде турат, јолдыҥ идентификационный темдеги Р—256.

Барлак јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Чаргы 9 км
Аймактыҥ тӧс јери Шабалин 35 км
Республикан тӧс кала Улалу 81 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы 170 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва 3900 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 524,2 км-деҥ Чаргы 0 км

Јурт 1860 јылдарда Алтайда православный миссиялар иштеп келерде, кобы-јиктерде алдынаҥ бойы јаткан алтайлар креске тӱжӱп, јурттарга биригип турар тушта тӧзӧлгӧн.

Эл-јонныҥ тоозы
2010[7]2011[8]2012[8]2013[8]2014[9]2015[10]2016[2]
42424846524543


Ук-калыктары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 38 кижи болгон, олордыҥ 60 % орустар, 29 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].

Окылу тил: орус, алтай[11].

Инфраструктуразы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Бастыра инфраструктурный обьекттер Чаргыда.

Экономиказы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ.

Археологиялык

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Ар-бӱткендик

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јарлу улузы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. 1,0 1,1 Барлак
  2. 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  3. 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
  4. Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
  5. Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  6. 6,0 6,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
  7. Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  8. 8,0 8,1 8,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
  9. Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  10. Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
  11. Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)