Камлак

Википедия сайттаҥ
Јурт
Камлак
орустап Камлак
Вид на Камлак с Чуйского тракта при въезде в село
Вид на Камлак с Чуйского тракта при въезде в село
51°37′32″ с. ш. 85°40′15″ в. д.HGЯO
Эл-тергее  Россия
Федерацияныҥ субъекты Алтай Республика
Муниципал аймак Шабалин
Јурт јеезе Камлактыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы 1835
Бийиги 411[1] м
Климады орто-континентал
Ойдиҥ поязы UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы ↘571[2] кижи (2020)
Ук-калыктар орустар 78 % (2002)[3]
Окылу тил алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38845
Почтаныҥ индекси 649218
АТТК-ныҥ коды 84250855001
МТТК-ныҥ коды 84650455101
Номер в ГКГН 0153868
Камлак (Россия)
Камлак
Москва
Камлак (Алтай Республика)КытатМонголияКазахстанТываХакасияКемерово областьАлтай крайКош-Агаш аймакУлалуМайма аймакОҥдой аймакТурачак аймакУлаган аймакКан-Оозы аймакКӧксу-Оозы аймакЧамал аймакЧоо аймакШабалин аймак
Камлак (Алтай Республика)
Улалу
Камлак
 Медиафайлдар Викискладта

Камлак (орустап Камлак) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Шабалин аймагында Камлактыҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.

Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Камлак — камдар јуулыжып Алтайын кӧдӱрип камдайтан јер. Камлак орустап место, где много шаманов[4].

Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, Себиниҥ ле Камлактыҥ суулары бириккенинде турат. Оныҥ узуны ӱч км. Јурттаҥ он беш км јерде Кӧкташта куй таштар бар. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 411 метрге бийик[1].

Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Климады орто-континентал. Јети айдаҥ артык кыш ла ӱч ай јай турат. Ортојылдык температураныҥ алды −4,2 болзо, эҥ ле јылузы +36 °С, эҥ ле соогы −54 °С. Баштапкы сооктор 02.06/19.08 киреде болот, соок јок ӧй 60 ла кӱн, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, кейдиҥ чыгы-јуды 343 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 2,8 м/с, тыҥ салкынду (15 м/с кӧп) кӱндердиҥ тоозы — 9,9.

Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тайгаларында алдында кандый ла аҥдар кӧп болгон. Казырларынаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, тӱлкӱ, шӱлӱзин. Туйгакту аҥнаҥ булан, марал, какай, элик, тооргы. Оок аҥдар кӧп болгон борсык, агас, јоонмойын, киш, камду, кумдус, маны, сарас, момон, ӧркӧ, суузар, сыгырган, тарбаган, тийиҥ, токтонок, эрлен, чычкан, кӱжӱл[5]. ле о.ӧ. Калганчы јылдарда алтай артап, экологиялык айалгалар уйадап, аҥ-куштыҥ тоозы кезем астаган ла кезик аҥдар торт јоголорго јеткен учун олорды «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кийдирген: тооргы, маны, камду, суузар. Јӱзӱн-јӱӱр куштардыҥ тоозы база ла астаган. Алдында јайым јӱретен агуна (орустап белая куропатка, аҥыр (орустап огарь), баарчык (английлап скворец), бӧднӧ (орустап перепелка), јелечи (орустап трясогуска), јаҥалбай (орустап чиж), јылантык (английлап вертишейка) сӱреен ас туштайт. «Кызыл бичикке» кирген куштар ол турна, балыкчы куш (орустап крохаль), боро ылаачын (орустап кречет), кӧкӧлик (орустап каменная куропатка), ала ылаачын (орустап балобан)[6].

Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱштӱкте аймактарга кӧрӧ мында мӧш, чиби, карагай, тыт агаштарла кожо јымжак агаштар кӧптӧдӧ ӧзӧт. Јайгыда аркалар, јалаҥдар кӧйу ла бийик ӧлӧҥ-чӧплӧ бӱркелет. Ӧлӧҥчабынга ло малга одорлоорго јакшы. Чечек деп неме тен јӱзӱн ле јӱӱр: айкаајы-кункайлык-айчечек (орустап альпийский мак), адарткы (орустап клевер), айусырга-айукоҥко (орустап водосбор), балтырган (орустап борщевик), алаҥуш (орустап чемерица), баргаа-јапшан (орустап полынь), бастый (орустап василек), буланат-эмеенчай (орустап кипрей), быркырууш-тарланчечек-сӱтчечек (орустап одуванчик). Јерјиилек, уйјиилек, кайыҥат, койјиилек, бороҥот, кызылгат, тийиҥкат арка-јалаҥда кӧп. Чыкту ла кӧлӧткӧлӧй јерде ӧлӧҥ бийик болуп ӧзӧт, комургай, кулузын, кылбыш, «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[7].

Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Камлакта 13 ором: Алтай, Олјондо, Јараттай, Партизанский, Садту, Тӧс, Школдыҥ, Солоҥылу, Кырда, Кокышевтиҥ, Чечектӱ, Промышленный, Кӱнет. Чуйдыҥ трагы деп федерал кӧӧлик јолдо турат. Јакалай јолдор.

Камлак јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Камлак 0 км
Аймактыҥ тӧс јери Шабалин 46 км
Республикан тӧс кала Улалу 70 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы 160 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва 4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 504,9 км-деҥ 0 км

Тӱӱкизи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт 1835 јылда тӧзӧлгӧн. Себи ле Камлак суулардыҥ бириккенинде орус Камлак тӧзӧлгӧн. Баштапкы поселенецтер: Авдеевтердиҥ, Горемыкиндердиҥ, Корчугановтордыҥ, Гордеевтердиҥ, Поповтордыҥ, Кадочниковтордыҥ билелери болгон.

Кумжулу јурт 1726 јылда тӧзӧлгӧн, ондо алтайлар јаткан. Сабашкиндер, Тӱкеевтер, Чендековтор, Дедеевтер, Кокышевтер, Карамаевтер Кумжулуда јаткан. Кийнинде Јаан Камлак (1866), Кичӱ Камлак (1868), эки заимка Гордеево (1861), Кумжулу Оозы-Камышла (1876), Шушкулар Оозы (1890) тӧзӧлгӧн. Эл-јоны аргалу чакту јаткан. Кажы ла биле мал-ашту (аттар, уйлар, койлор), кыраларлу, покосторлу, јайгы кышкы одорлу болгон. 1893 јылда Камлак јуртта 33 биле, крестьян эмес – 1, 217 кижи, мӱргӱӱл ӧткӱрер тура. Јылдар ӧдӱп табынча мында серкпе, школ ачылган. Алтайский Духовный миссияныҥ Мыйтуда серкпезинде Бийский уездтиҥ јон јаткан јерлеринде улустыҥ тоозы бичикте темдектелген: Камлакта биле 689, 439 кижи, хлебозапасный магазин, эки саду эдер лакпа бар. Бу ла бичикте айдылат јуртта 1894 јылда школ ачылган, башка туралу, ондо 16 уулчак ла 5 кызычак ӱренген. Министерский школдордыҥ отчетторында: 1906 јылда Камлакта школго Государственный Казначействао 820 салковой ло общество 70 салковой акча чыгарат. 1893 јылдаҥ ала Анна Николаевна Корнилова деп ӱредӱчи иштеген, ол јондык ӱредӱчи деп званиелӱ болгон. 1916 јылда бу школдо 19 уулчак ла 19 кызычак ӱренген. Школды 5 уулчак ла 1 кызычак божоткон. 1917 јылда Камлакта 12 уул, 24 кыс ӱренген, бастыразы орус. А. А. Ноняваныҥ отчедында грамотность коомой ӱредӱчилер керегинде айдат, је «в общем, картина получается довольно безотрадная и поэтому отрадно было встретить людей беззаветно преданных своему делу – это учительница из деревни Камлак…».

1935 јылда Камлаксктыҥ јуртсоведине: Орус Камлак, Кумжулу, Себи-Оозы (амыраар тура); 1958 јылда – Камлак, Кумжулу, Шушкулар. 1960 јылда Камлактыҥ, Акјулдыҥ Чаргыныҥ јуртсоветтери бириктирилген.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга Камлактаҥ 136 кижи барган, 80 кижи корогон, 57 кижи јанып келген[8].

Эл-јон[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Эл-јонныҥ тоозы
2010[9]2011[10]2012[11]2013[12]2014[13]2015[14]2016[15]2017[16]2018[17]2019[18]2020[2]
567→567↗570→570↗572↗581↘572↗577↗579↗583↘571

Ук-калыктары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта орус ла алтай улус јадат. Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 635 кижи болгон, олордыҥ 78 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].

Окылу тил: орус, алтай[19].

Инфраструктуразы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Камлактыҥ јурт јеезезиниҥ администрациязы;
  • орто ӱредӱлӱ школ;
  • эмчилик;
  • стадион;
  • магазиндер;
  • почта;
  • турбазалар;
  • Ботанический сад;
  • бадардыҥ туразы.

Экономиказы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы, соок тумчукту ла оок мал азыраары. Туризм.

Кереестер[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱӱкилик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Ар-бӱткендик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Камлактаҥ 15 км ыракта Кӧкташ деп јерде куй таш (..)[20];
  • Кумжулуныҥ куй таштары (орустап Камышлинские пещеры);

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[20].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јарлу улузы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Кокышев Л. В. (20.10.1933- 07.05.61975) — ӱлгерчи, драматург, прозаик, кӧчӱреечи, јурукчы, кӱӱчи;
  • Карамаева А.В. (..) — ӱредӱчи, текши стажы 40 јыл, Экинурдыҥ школыныҥ директоры болгон, Албаты ӱредӱликтиҥ отличниги, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи, «Иштиҥ ветераны», «За доблестный труд» медальла кайралдаткан[21].

Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  1. ↑ 1,0 1,1 Камлак
  2. ↑ 2,0 2,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (орус.). Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020 јыл.
  3. ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
  4. ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
  5. ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
  6. ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  7. ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  8. ↑ По дорогам истории[1]
  9. ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  10. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
  11. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года по муниципальным образованиям Республики Алтай
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013 јыл.
  13. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  14. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
  15. ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (орус.) (31 јаан изӱ ай 2017). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017 јыл.
  17. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 25 кӱни, 2018. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2018 јыл.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2019.
  19. ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
  20. ↑ 20,0 20,1 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
  21. ↑ Шабалин аймак[2]

Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Алган јери - "https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Камлак&oldid=46249"