Кӧл-Јик

Кӧл-Јик
	Јурт
Кӧл-Јик
	орустап Озерное
	51°48′51″ с. ш. 85°47′47″ в. д.HGЯO
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Майма
Јурт јеезе	Ман-Јӱректиҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги	374 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↗167 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 95 %
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649113
АТТК-ныҥ коды	84215835002
МТТК-ныҥ коды	84615435106
	Кӧл-Јик Москва Кӧл-Јик (Алтай Республика) Улалу Кӧл-Јик

Кӧл-Јик (орустап Озерное) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Майма аймагында Ман-Јӱректиҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Кӧл-Јик орустап лог с озером^[4].

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 374 метрге бийик^[1]. Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, Ман-Јӱректиҥ јанында, Чаҥкыр, Сӱӱри ле Таскырга курчаткан турат.

Климады

Климады орто-континентал. Соок ло узун кыш, кыска ла серӱӱн јай. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ климат јымжак, кыш карлу болот, јер тыҥ тоҥбойт. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду)^[5]. Кадын орой тоҥот, тӱштӱкте чылап тыҥ салкындар сокпойт.

Аҥ-куштары

Кӧл-Јиктиҥ јанында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: тӱлкӱ, койон, јеекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа^[6]. Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк. Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине кирген куштар: ала ылаачын, ӱкӱ, шоҥкор, боро ылаачын^[7]. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.

Ӧзӱмдери

Эбире турган кырлар агашла бӱркелген, ӧскӧн агаштардыҥ кӧп нургуны карагай, јойгон агаш. Суујакалай чиби, тал, каргана, кайыҥ агаштар ӧзӧт, бийиктей тытла кожо мӧш ӧзӧт^[8]. Тайга -тажы јиилектӱ, бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш, калба, кӧжнӧ дӧ кӧп ӧзӧт^[8].

Чыкту ла кӧлӧткӧлӧй јерде ӧлӧҥ бийик болуп ӧзӧт, комургай, кулузын, кылбыш, башка-башка чечектер: буланат, балузын, быркырууш, саргай, кандык, кӱӱктаман, кӱнкајы ла о.ӧ. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.^[9].

Јери ле јолдоры

Јурт 39 ором: Мешкел, Айас јалаҥ, Канатту, Јалаҥду, С. Л. Шефердиҥ, Кӱнет јалаҥ, Јииттердиҥ, Амыр-энчӱниҥ, Меесте, Серӱӱн ле о.ӧ.

Кӧл-Јик јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Ман-Јӱрек	4 км
Аймактыҥ тӧс јери Майма	35 км
Республикан тӧс кала Улалу	39 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	130 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	3800 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 474, км-деҥ	1,3 км

Тӱӱкизи

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Аймактыҥ кӧп јурттары Алтайский миссия келип, тургун алтайларды креске тӱжӱрип, кудайдыҥ православный јаҥына кийдирип, туралар, јолдор тудуп, серкпелер ачып, церковно-приходской школдор ачып, ӱредӱ берип турган ӧйдӧ тӧзӧлгӧн.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2008^[10]	2009^[10]	2010^[11]	2011^[12]	2012^[12]	2013^[12]	2014^[13]	2015^[14]	2016^[2]
164	↗180	↘170	→170	↘160	↘150	↘145	↗151	↗167

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 156 кижи болгон, олордыҥ 85 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон^[3].

Инфраструктуразы

баштамы школ;
јурттыҥ клубы;
магазин;
калаш быжырар јер;
конор туралар;
турбаза;
чанаатрасса;
Чаҥкыр кырга чыгар эдим;
парапланла учары;
сувенир садар јер;
кӧлдӧ туристтерге јазамал (кеме, Катамаран);
кӧӧликтер јазаар јер;
АЗС;
агашкезим.

Экономиказы

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Мал азыраары. Сад ла маала отургызары. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

Археологиялык

Ар-бӱткендик

Бабырган тодоштордыҥ байлу туузы (39)^[15];
Ман-Јӱректиҥ кӧли ()^[15];
Чаптыган кыр байлу (46)^[15];
Аржан суу (62)^[15];
Чаҥкыр туу ()^[15].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте^[15].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Ман-Јӱректиҥ кӧли, Кӧл-Јик јурттаҥ тӱндӱк кӱнчыгыш јаар 0,5км

Јарлу улузы

Ајарулар

↑ ^1,0 ^1,1 Озёрное (Кӧл-Јик)
↑ ^2,0 ^2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
↑ ^3,0 ^3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
↑ Майма. Климат[1]
↑ Собанский Г. Г. Звери Алтая. — Барнаул: [б.и.], 2005.
↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
↑ ^8,0 ^8,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
↑ ^10,0 ^10,1 Майминский район (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1 (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
↑ ^12,0 ^12,1 ^12,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай (ја. эм.). Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.

Тайантылар

[Высота_н/у_моря-1] 1,0 ^1,1 Озёрное (Кӧл-Јик)

[2016AY-2] 2,0 ^2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.

[Коряков-3] 3,0 ^3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».

[Топонимика-4] Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.

[5] Майма. Климат[1]

[Собанский_звери-6] Собанский Г. Г. Звери Алтая. — Барнаул: [б.и.], 2005.

[Торбоков_звери-7] Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.

[Торбоков_флора-8] 8,0 ^8,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.

[Кр_книга_растения_РА_2017-9] Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный

[2008C-10] 10,0 ^10,1 Майминский район (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.

[2010G-11] Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1 (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.

[2012T-12] 12,0 ^12,1 ^12,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай (ја. эм.). Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.

[2014CK-13] Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.

[2015AG-14] Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.

[Ойношев_свод-15] 15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]