Ӱстӱги Кара-Куш

Јурт
Ӱстӱги Кара-Куш
орустап Верх-Карагуж
52°03′16″ с. ш. 86°03′36″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Майма
Јурт јеезе	Ыныныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги	284 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘481 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 92 %
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649112
АТТК-ныҥ коды	84215830006
МТТК-ныҥ коды	84615430108
Номер в ГКГН	0154360
Ӱстӱги Кара-Куш Москва Ӱстӱги Кара-Куш (Алтай Республика) Улалу Ӱстӱги Кара-Куш

Ӱстӱги Кара-Куш (орустап Верх-Карагуж ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Майма аймагында Майманыҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Ӱстӱги орустап верхний, кара орустап темный, черный, куш орустап птица, орёл, глухарь.

Ӱстӱги Кара-Куш орустап черная птица, орел, глухарь вверху.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, арка-тууныҥ ортозында турат. Айландыра кырлары јабызак, тыҥ бийик эмес. Мӧш, чиби, јойгон, кайыҥ, тыт, терек, аспак агаш ӧзӧт. Јабыс, аралду јерлерде тегерик састар бар. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 284 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ климат јымжак, кыш карлу болот, јер тыҥ тоҥбойт. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду).

Аҥ-куштары

Тайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јеекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан, тооргы. Куштардаҥ кедери тарал, карган, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк ле сымда. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.

Ӧзӱмдери

Алтай јӱзӱн-јӱӱр агаштарыла, ӧзӱмиле, ӧлӧҥ-чӧбиле байлык. Бийиктей мӧш лӧ тыт туштайт, јабыстай арка-јиктерде кайыҥ, тал, чиби ле башка-башка тайа-јыраалар ӧзӧт. Јиилектӱ аркаларда уйкӧс, бороҥот, кызылгат, тайабаш, тийиҥкат туштап, ак-јалаҥдары чечектерле чоокырайат: ай-каајы (орустап адонис), айу-сырга (орустап водосбор), бастый (орустап василек), буланат (орустап кипрей), быркырууш (орустап одуванчик) ла оноҥ до ӧскӧ чечектер, ӧлӧҥдӧр лӧ тазылдар бар. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер ол: кызыл тазыл, марал, алтын тазыл, арчын.

Јери ле јолдоры

Јуртта 5 ором: 2-чи Бешјылдыктыҥ оромы, Олјондо, Јииттердиҥ, Кырлу, Юбилейдиҥ.

Ӱстӱги Кара-Куш јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Ыны	64 км
Аймактыҥ тӧс јери Майма	16 км
Республикан тӧс кала Улалу	25 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	97 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	3800 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,0 км-деҥ	10 км

Тӱӱкизи

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Аймактыҥ кӧп јурттары Алтайский миссия келип, тургун алтайларды креске тӱжӱрип, кудайдыҥ православный јаҥына кийдирип, туралар, јолдор тудуп, серкпелер ачып, церковно-приходской школдор ачып, ӱредӱ берип турган ӧйдӧ тӧзӧлгӧн.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
517	↗527	↘452	↗453	↘440	↗461	↗478	↗491	↘481

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 498 кижи болгон, олордыҥ 92 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Инфраструктуразы

• орто ӱредӱлӱ школ;
• балдардыҥ туразы;
• эмчилик;
• јурттыҥ клубы;
• библиотека;
• стадион;
• магазин;
• почта;
• СТО;
• АЗС.

Экономиказы

Таҥынаҥ ээлемдер. Мал азыраары, маала отургызары. Агаш белетеери. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга кереес.

Ар-бӱткендик

• Чаптыган байлу туу (46);
• Боочы Јайлу (120);
• Аржан суу (56,57).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.