Суску

Јурт
Суску
орустап Соузга
51°53′15″ с. ш. 85°51′22″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Майма
Јурт јеезе	Сускуныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги	269 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↗1267 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 93 %
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649115
АТТК-ныҥ коды	84215845001
МТТК-ныҥ коды	84615445101
Номер в ГКГН	0602789
Суску Москва Суску (Алтай Республика) Улалу Суску
Медиафайлдар Викискладта

Суску (орустап Соузга) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Майма аймагында Сускуныҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.

Этимологиязы

Суску орустап ковш.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, Кадын сууныҥ оҥ јарадында, Суску суу Кадынга киргенинде сол јанынаҥ кайа-ташту кырларга курчаткан турат. Айландыра карагай, тыт, кайыҥ, јойгон, аспак, чиби агаштар ӧзӧт. Турган јери јурттыҥ ондый ла элбек эмес, је ондый да болзо, эптӱ.

Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 269 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Јайы кыска, серӱӱн, кичӱ изӱ айдаҥ башталып, куран айдыҥ учына једет, је сыгын айдыҥ бажанда эмегенјай деп айас јылу кӱндер турат. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ климат јымжак, кыш карлу болот, јер тыҥ тоҥбойт. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду).

Аҥ-куштары

Тайгалары ан-кушту: тӱлкӱ, какай, койон, албаа, сарас, агас, јоонмойын, ӧркӧ, сыгырган, тарбаган. Куштар: телеген, мӱркӱт, шоҥкор, кӱртӱк, чай, бӧднӧ, кӱӱк, ӱкӱ,тарал, саҥыскан, карган, кускун. Сууда балыктыҥ тоозы астаган да болзо, чараган, бел, јылмай каа-јаада туштайт.

Ӧзӱмдери

Талайдыҥ кемјӱзинеҥ чик јок бийик учун мында агаштардаҥ мӧш, тыт, чиби, каа- јаада кайыҥ ӧзӧт. Јуугында тыҥ бийик эмес сойоктор, тӧҥдор, којогорлор, меес јаны тас. Куру таш, арка јаны кӧбинде чет агашла бӱркелген, састу сууныҥ коолы јерлерде тал, кайыҥ ла јӱзӱн јыраалар ӧзӧт. Озодоҥ бери кедери тайгада, јайлуларда ӧлӧҥ-чӧп, тазыл-тамыр кӧп болгон, је улустыҥ кичеебес кылыгынаҥ кӧп эм ӧлӧҥдӧр торт јоголорго јеткен. Ол тоодо кызыл тазыл (орустап копеечник чайный), марал (орустап маральник), алтын-тазыл (орустап родиола розовая) ла оноҥ до ӧскӧ кӧп чечектер ле ӧлӧҥдӧр.

Кандык, быркырууш чечек, чийне, буланат, саргай, кӱн чечек, кӱнкаајы, тайа ла о.ӧ. Јакшы јылда јиилектердиҥ де тӱжӱми бар: тийиҥкат, кайыҥкат, бороҥот, кызылгат, тайабаш, уйкӧс. Кӧп эм ӧлӧҥдӧр лӧ тазылдар.

Јери ле јолдоры

Јуртта 22 ором: Јажыл, Лесная, Агашту, Мичуринниҥ, Тоҥбок суулу, Кӱнет, Тӧс, Паркту, Кайыҥду кош ором.

Суску јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Суску	0 км
Аймактыҥ тӧс јери Майма	18 км
Республикан тӧс кала Улалу	23 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	110 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	3800 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 454,9 км-деҥ	0 км

Тӱӱкизи

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Аймактыҥ кӧп јурттары Алтайский миссия келип, тургун алтайларды креске тӱжӱрип, кудайдыҥ православный јаҥына кийдирип, туралар, јолдор тудуп, серкпелер ачып, церковно-приходской школдор ачып, ӱредӱ берип турган ӧйдӧ тӧзӧлгӧн.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
1163	↗1223	↘1146	↗1148	↗1180	↗1202	↗1245	↗1252	↗1267

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 1062 кижи болгон, олордыҥ 93 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Инфраструктуразы

• јурт јеезениҥ администрациязы;
• орто ӱредӱлӱ школ;
• балдардыҥ туразы;
• культура байзыҥы;
• библиотека;
• стадион;
• пекарня;
• эткомбинат;
• магазин;
• ашкана;
• пилорама;
• турбаза.

Экономиказы

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы мал азыраары. Маала ла сад ӧскӱрери. Адару тудары. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондорго кереес (112).

Археологиялык

• Јебрен јурт (125);

Ар-бӱткендик

• Байлу туу Бабырган(39);
• Чаптыган туу (46);
• Калбалуда аржан суу (49).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.