Соору

Соору
	Јурт
Соору
	орустап Огнёвка
	50°13′54″ с. ш. 85°30′49″ в. д.HGЯO
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Кӧксу-Оозы
Јурт јеезе	Сооруныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы	1861
Бийиги	1070 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘634 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 88 % ле о.ӧ
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649477
АТТК-ныҥ коды	84240855001
МТТК-ныҥ коды	84640455101
Номер в ГКГН	0154579
	Соору Москва Соору (Алтай Республика) Улалу Соору

Соору (орустап Огнёвка) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында Сооруныҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.

Этимологиязы

Соору орустап .

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде, јаан сын тайгалардыҥ колтыгында, Кадынга кожылган Сооруныҥ суузыныҥ јарадында турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1070 метрге бийик^[1].

Климады

Климады орто-континентал. Казак чӧлдӧрдӧҥ јылу салкындар, изӱ кей келип, айдыҥ-кӱнниҥ айалгаларын кубултар аргалу. Кыш узун, јаан карлу, ӱлӱрген айдыҥ учынаҥ ала кандык айдыҥ бажына једет, 6-7 ай, јай кыска кичӱ изӱ айдаҥ ала куран айдыҥ учына јетире, 3 ле ай. Чаган айдыҥ соок деген кӱнинде −30..-40 °С, јаан изӱ айда эҥ тыҥ изӱ +30..+35 °С болот. Јут-чыктыҥ кеми јеткилинче: 700—750 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми: 4,7 м.

Аҥ-куштары

Тайгалары аҥдык: ирбис, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, јуҥма, марал, элик, тооргы, шӱлӱзин, сарас, јоонмойын, агас, кӧрӱк, тийиҥ ле о.ӧ. аҥдар. Чай, кӱртӱк, бӧднӧ, торлоо, ӱкӱ, кӱӱк, талеҥко, каргаа, кускун, карчага, мӱркӱт, тейлеген, јерлик кас, ӧртӧк деп куштар Кадын-Бажыныҥ биосферный заповеднигинде бар. Сууныҥ балыгы кӧлдӧрдӧ лӧ Кӧк сууда болот, чараган, јылмай, чортон, бел ле о.ӧ. Кезик аҥдар-куштардыҥ тоозы астап, јоголорго једип бараткан учун олорды «Кызыл Бичикке» кийдирген^[4]. Куштардаҥ бӧднӧ, чай, кӱртӱк, агуна, турна, кара-тас, каргаа ла о.ӧ. Туйгакту јерликтер: элик, булан, марал. Тооргыны аҥдап, улус торт јоголторго јеткен учун бу аҥ «Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине» кирген. Озодоҥ бери јӱзӱн-јӱӱр куштарыла байлык јер. Јелечи, јијигей, кӧктийек, ӱренчи, кызылтӧш, талеҥко, каргаа, саҥыскан — оок куштар ла барынтычылары: ылаачын, шоҥкор, тейлеген, кускун, мӱркӱт. Чек јоголорго јеткен куштар: ала ылаачын, боро ылаачын, шоҥкор, карчага, ӱкӱ, мечиртке^[5].

Ӧзӱмдери

Айландыра арка туузы агашла бӱркелген, ачык јайым јалаҥдары малга јакшы одор, кыралары элбек. Мӧш, тыт, кайыҥ, терек, чиби, јодро, толоно, ыргай агаштар ӧзӧт. Јакшы јылда маала да ажы, јердиҥ де ажы, кыра да ажы јакшы тӱжӱмдӱ бӱдет^[6]. Озодоҥ бери кедери тайгада, јайлуларда ӧлӧҥ-чӧп, тазыл-тамыр кӧп болгон, је улустыҥ кичеебес кылыгынаҥ кӧп эм ӧлӧҥдӧр торт јоголорго јеткен. Ол тоодо кызыл тазыл (орустап копеечник чайный), марал (орустап маральник), алтын тазыл (орустап родиола розовая) ла оноҥ до ӧскӧ кӧп чечектер ле ӧлӧҥдӧр^[7].

Јери ле јолдоры

Јуртта 11 ором: Ермолаевтиҥ, Олјондо, Јииттердиҥ, Кӱнет, Школьный, Советский, Меесте, Јараттай, Октябрдыҥ 70 јылдыгыныҥ, Проточный кош ором, Маалалу кош ором.

Соору јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Аймактыҥ тӧс јери Кӧксу-Оозы	11 км
Республикан тӧс кала Улалу	330 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	390 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4100 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ	250 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ	240 км

Тӱӱкизи

Јурт 1861 јылда тӧзӧлгӧн. Сооруныҥ јерине Огнев деп ӧбӧкӧлӱ орустар кӧчкинтип келип токтогон, оноҥ улам деремениҥ ады Огневка болкалбаза. «Список населенных мест Сибирского края» деп 1928 јылда чыккан бичикте Кӧксуныҥ јерлеринде кичинек јурттар (выселкалар) бар деп айдылган: Баштаҥул, Кастакту, Соору, Ылгаксы. Соору аймактыҥ эҥ туура турган јурты болгон.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2010^[8]	2011^[9]	2012^[9]	2013^[9]	2014^[10]	2015^[11]	2016^[2]
644	↗645	↗667	↘663	↘655	↘643	↘634

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 704 кижи болгон, олордыҥ 88 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон ^[3].

Инфраструктуразы

јурт јеезениҥ администрациязы;
орто ӱредӱлӱ школ;
балдардыҥ туразы «Колобок»;
культура байзыҥы;
библиотека;
краевед музей;
стадион;
спортклуб «Олимпиец»;
магазин;
почта;
рафтинг;
чаначыларга јазалдар (чанаатрассалар, 1-4 категория трудности).

Экономиказы

Кажы ла биледе таҥынаҥ ээлемдӱ. Мал азыраары, аш салары, адару тудары, агаш белетеери. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкан јерлештерге кереес (1536) (1983 ј., Школдыҥ оромы)^[12]^[13].

Археологиялык

Јебрен корум (1523)^[14].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте^[14].

Ар-бӱткендик

Ӱч-Сӱмер байлу туу (9150)^[14];
Аржан суу (1509)^[14].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте^[14].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Јарлу улузы

Ајарулар

↑ ^1,0 ^1,1 Огневка (Соору)
↑ ^2,0 ^2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
↑ ^3,0 ^3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
↑ Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.
↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1 (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай (ја. эм.). Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
↑ Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348 (ја. эм.) (недоступная ссылка). Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 19 кӱни, 5731. Архивировано 1610213696.
↑ Список-объектов-культурного-наследия.pdf (ја. эм.) (недоступная ссылка). Дата обращения: 1605358207. Архивировано 1699690606.
↑ ^14,0 ^14,1 ^14,2 ^14,3 ^14,4 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.

Тайантылар

Окылу сайт «Кӧксу-Оозы аймак»

[Высота_н/у_моря-1] 1,0 ^1,1 Огневка (Соору)

[2016AY-2] 2,0 ^2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.

[Коряков-3] 3,0 ^3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».

[Кр_книга_животные_РА_2017-4] Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный

[Торбоков_звери-5] Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020

[Кучин_флора_и_фауна-6] Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.

[Торбоков_флора-7] Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020

[2010G-8] Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1 (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.

[2012T-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай (ја. эм.). Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.

[2014CK-10] Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.

[2015AG-11] Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.

[Памятники-12] Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348 (ја. эм.) (недоступная ссылка). Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 19 кӱни, 5731. Архивировано 1610213696.

[Памятники_список-13] Список-объектов-культурного-наследия.pdf (ја. эм.) (недоступная ссылка). Дата обращения: 1605358207. Архивировано 1699690606.

[Ойношев_свод-14] 14,0 ^14,1 ^14,2 ^14,3 ^14,4 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]