Ак-Кобы
| Јурт | |
| Ак-Кобы | |
|---|---|
| орустап Ак-Коба | |
| 50°09′41″ с. ш. 86°01′18″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Кӧксу-Оозы |
| Јурт јеезе | Чендектиҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 925[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↘50[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | алтайлар 90%[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649470 |
| АТТК-ныҥ коды | 84240885002 |
| МТТК-ныҥ коды | 84640485106 |
| Номер в ГКГН | 0604961 |
|
|
|
.svg)
Ак-Кобы (орустап Ак-Коба ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында Чендектиҥ јурт јеезезине кирет.
Этимологиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ак-Кобы орустап белый, чистый, голый лог[4].
Физико-географиялык темдектери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде, Теректиниҥ, Ӱч-Сӱмердиҥ, Тӧгӧриктиҥ сындарына курчаткан, Кадын суунаҥ ыраак јок јанында, Казахстанныҥ гран кыйуларына јуук Абайдыҥ чӧлинде турат. Ак-Кобы јурт Кадын сууныҥ ӱстӱги агынында, Кӧксу-Оозы јурттаҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында 38 км кире јерде турат. Јуугында деремнелер: Абай, Јӱс Тыт, Улужай, Талду, Кызыл-Јар. Улалу каланаҥ тӱштӱк-кӱнбадыш јаар 184 км јерде. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 925 метрге бийик[1].
Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Климады орто-континентал. Айы-кӱни јаантайын солунып јадар, ол турган јеринеҥ камаанду. Казак чӧлдӧрдӧҥ јылу салкындар, изӱ кей келип, айдыҥ-кӱнниҥ айалгаларын кубултар аргалу. Кыш узун, јаан карлу, ӱлӱрген айдыҥ учынаҥ ала кандык айдыҥ бажына једет, 6-7 ай, јай кыска, кичӱ изӱ айдаҥ ала куран айдыҥ учына јетире, 3 ле ай. Чаган айдыҥ соок деген кӱни −30..-40 °C, јаан изӱ айда эҥ тыҥ изӱ +30..+35 °C болот. Јут-чыктыҥ кеми јеткилинче 700—750 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми 4,7 м/с.
Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Тайгалары аҥдык : ирбис, тооргы, олор Алтай Республиканыҥ «Кызыл Бичигине» кирген, ненин учун дезе тоозы кезем астаган Чай, кӱртӱк, бӧднӧ, торлоо, ӱкӱ, кӱӱк, талеҥко, каргаа, кускун, карчага, мӱркӱт, тейлеген, јерлик кас, ӧртӧк деп куштар Кадын-Бажыныҥ биосферный заповеднигинде бар. Тайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јеекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан[5]. Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк јӱрет. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.
Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Айландыра телкем ачык чӧл јалаҥдар, мында јайым одорлор, кыраларда аш ла мал азыраар ӧлӧҥ јакшы бӱдет. Аркада, аралда тыт, кайыҥ, чиби, аспак, тал агаштар ӧзӧт. Јаан јакшы одорлордо јӱзӱн-јӱӱр ӧлӧҥ лӧ јердиҥ јиилеги. Арал-јыдуларда тийиҥкат, бороҥот, кызылгат ӧзӧт. Меестерде маҥыр, јонјолой, сӧҥӱскен, кӧрмӧсјиилек, тайа. Саста кӧгӧзин, кыйгак ӧлӧҥ лӧ о.ӧ. Кырлардыҥ тӱштӱк јаны меес, агаш јок тас, агаштар кобы —јиктерде. Кызыл тазыл (орустап копеечник чайный), марал (орустап маральник), алтын тазыл (орустап родиола розовая) ла оноҥ до ӧскӧ кӧп чечектер ле ӧлӧҥдӧр. Сӱрекей кӧп ӧзӱмдер Алтайда таркаган, је кезиги астап, «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген: арчын, алтын тазыл, кызыл тазыл, кӱн-келди, таҥдалай[6].
Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јуртта 5 ором: Меесте, Јараттай, Јаҥы, Тӧс, Јалаҥду. "Талду — Тӱҥӱр — «Кадын-Бажы деп ар-бӱткенпарк» деген јолдоҥ барган айрылчык јол (орустап подьезд) (84К-134).
| Ак-Кобы јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Чендек | 18 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Кӧксу-Оозы | 35 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 360 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 410 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4000 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ | 280 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ | 250 км |
Тӱӱкизи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јурт 1862 јылда тӧзӧлгӧн.
Эл-јон[тӱзедер | кодты тӱзедер]
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[7] | 2011[8] | 2012[8] | 2013[8] | 2014[9] | 2015[10] | 2016[2] |
| 63 | →63 | ↘55 | ↘54 | ↘51 | ↗52 | ↘50 |
Ук-калыктары[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжыла 77 кижиниҥ 90 % алтайлар болгон[3].
Инфраструктуразы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Бастыра инфраструктурный обьекттер Чендектиҥ јурт јеезезинде.
Экономиказы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јаан производстволык ээлем јок. Мал ла аҥ азыраары. Туризм.
Кереестер[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Тӱӱкилик[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ар-бӱткендик[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[11].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Јарлу улузы[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Ајарулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
- ↑ 1,0 1,1 Ак-Коба
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.
- ↑ Собанский Г. Г. Звери Алтая. — Барнаул: [б.и.], 2005.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
Тайантылар[тӱзедер | кодты тӱзедер]
 Кӧксу-Оозы аймактыҥ јон јаткан јерлери | |||
|---|---|---|---|
 | Аймактыҥ тӧс јери: Кӧксу-Оозы јурт |  | |