Перейти к содержанию

Короты

Википедия сайттаҥ
Јурт
Короты
орустап Курота
50°48′47″ с. ш. 85°58′05″ в. д.HGЯO
Эл-тергее  Россия
Федерацияныҥ субъекты Алтай Республика
Муниципал аймак Оҥдой
Јурт јеезе Караголдыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги 878[1] м
Климады орто-континентал
Ойдиҥ поязы UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы ↗346[2] кижи (2016)
Ук-калыктар алтайлар 69 %,
орустар 31 %[3] (2002)
Окылу тил алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38845
Почтаныҥ индекси 649431
АТТК-ныҥ коды 84220825003
МТТК-ныҥ коды 84620425111
Номер в ГКГН 0155205
Короты (Россия)
Короты
Москва
Короты (Алтай Республика)КытатМонголияКазахстанТываХакасияКемерово областьАлтай крайКош-Агаш аймакУлалуМайма аймакОҥдой аймакТурачак аймакУлаган аймакКан-Оозы аймакКӧксу-Оозы аймакЧамал аймакЧоо аймакШабалин аймак
Короты (Алтай Республика)
Улалу
Короты
 Медиафайлдар Викискладта

Короты (орустап Курота) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Оҥдой аймагында Караголдыҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Короты — куру туу орустап сухая, пустая, лишенная всего высокая гора[4].

Физико-географиялык темдектери

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Географиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт Алтай Республиканыҥ тал ортозында, Јал-Мӧҥкӱниҥ, Теректиниҥ, Ӱч-Эҥмектиҥ сындарыныҥ эдегинде, Короты ла Карагол суулардыҥ бириккенинде турат. Јуртты айландыра кырлар агаш јокко јуук, тас. Короты кӱнбадыш јанынаҥ Карагол јуртла биригип калган ӧс. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 878 метрге бийик[1][5].

Климады

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Климады орто-континентал[6]. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,2 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −54 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы 0 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 02.06/30.08, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 87, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 345 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 13,1 (15 м/с тӱрген салкынду)[7].

Аҥ-куштары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тайгалары аҥдык јер, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, киш, тийиҥ, койон ло јӱзӱн-јӱӱр оок аҥдар куштар јӱрет. Куштардаҥ мында чай, кӱртӱк, ӱкӱ, мечиртке, мӱркӱт, карчага, тейлеген, торлоо, бӧднӧ, кӱӱк ле о.ӧ. бар. Сууларда балыктаҥ чортон, чараган, бел, ускуч, јылмай, тоозы кезем астаган да болзо, је бар[8].

Ӧзӱмдери

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Айландыра ӧскӧн агаштардыҥ кӧп нургуны карагай, јойгон агаш. Суујакалай чиби, тал, каргана, кайыҥ агаштар ӧзӧт, бийиктей тытла кожо мӧш ӧзӧт[9]. Тайга -тажы јиилектӱ, бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш, калба, кӧжнӧ дӧ кӧп ӧзӧт[9].

Чыкту ла кӧлӧткӧлӧй јерде ӧлӧҥ бийик болуп ӧзӧт, комургай, кулузын, кылбыш, башка-башка чечектер: буланат, балузын, быркырууш, саргай, кандык, кӱӱктаман, кӱнкајы ла о.ӧ. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[10].

Јери ле јолдоры

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта 4 ором: Јажыл, Кайсынныҥ, Тракта, Тӧс.

Јурт Чуйдыҥ трагы деп федерал кӧӧлик јолдо (Р-256) турат. Чуйдыҥ трагыныҥ 621 километринде турат. Мында «Короты — Алтыгы Талду» деп јол (84К-30) айрылат, узуны 5,188 км.

Короты јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Карагол 1,7 км
Аймактыҥ тӧс јери Оҥдой 15 км
Республикан тӧс кала Улалу 190 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы 280 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва 4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 621,0 км-деҥ 0 км

Тӱӱкизи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт 1825 јылда тӧзӧлгӧн[11].

Эл-јон

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Эл-јонныҥ тоозы
2010[12]2011[13]2012[13]2013[13]2014[14]2015[15]2016[2]
350↘349↗350→350↘346↘341↗346

Ук-калыктары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 359 кижи болгон, олордыҥ 31 % орустар, 69 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон [3].

Окылу тил: орус, алтай[16].

Инфраструктуразы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта А.Кӧзӧрӧковтыҥ музейи бар[17].

Бастыра инфраструктурный обьекттер Караголдо.

Экономиказы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Таҥынаҥ ээлемдер(лпх), јылкы, соок тумчукту ла оок мал азыраары.

Кереестер

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱӱкилик

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Карындаштык мӧҥкӱ, Совет јаҥ учун корогон улус. Карагол ло Коротыныҥ ортозында (799)[18].

Археологиялык

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[18].

  • Јебрен мӧҥкӱсалгыш (817, 1009, 1036, 1037)[18].
  • Сууныҥ оозында эки јаан курган: Балык-Сӧӧк-1 (14 мӧҥкӱсалгыш) и Балык-Сӧӧк-2 (34 мӧҥкӱсалгыш)[18].

Ар-бӱткендик

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Короты суу. Байлу (758)[18];
  • Ӱч-Эҥмек туу, Короты-Бажы байлу туу (892)[18];
  • Кара суу, кӱрдиҥ јанында (913)[18];

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јарлу улузы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кӧзӧрӧков А. М. (1978—20..) — кайчы, јарлык, кӱӱчӱмдеечи, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ сыйыныҥ лауреады[19];

Ајарулар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. ↑ 1,0 1,1 https://foto-planeta.com/np/1000043572/kurota.html Курота (Короты)]
  2. ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  3. ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
  4. ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
  5. ↑ Karakol
  6. ↑ Archive copy (недоступная ссылка). Дата обращения: јаҥар айдыҥ 18 кӱни, 4427. Архивировано 1419269678.
  7. ↑ Оҥдой. Климат[1]
  8. ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
  9. ↑ 9,0 9,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
  10. ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  11. ↑ Каракольское сельское поселение (недоступная ссылка). Дата обращения: 1611233239. Архивировано 1582524211.
  12. ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
  14. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  15. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
  16. ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
  17. ↑ Открыт дом-музей известного алтайского сказителя и целителя Аржана Козерёкова
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
  19. ↑ Аржан Кезереков, youtube[2]

Тайантылар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Алган јери - "https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Короты&oldid=46688"