Перейти к содержанию

Кор-Кобы

Јурт
Кор-Кобы
орустап Кара Кобы
50°48′56″ с. ш. 85°34′46″ в. д.HGЯO
Эл-тергее  Россия
Федерацияныҥ субъекты Алтай Республика
Муниципал аймак Оҥдой
Јурт јеезе Јолоныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги 1040[1] м
Климады орто-континентал
Ойдиҥ поязы UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы 244[2] кижи (2016)
Ук-калыктар алтайлар 100 %[3]
Окылу тил алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38845
Почтаныҥ индекси 649433
АТТК-ныҥ коды 84220810002
МТТК-ныҥ коды 84620410106
Номер в ГКГН 0153871
Кор-Кобы (Россия)
Кор-Кобы
Москва
Кор-Кобы (Алтай Республика)КытатМонголияКазахстанТываХакасияКемерово областьАлтай крайКош-Агаш аймакУлалуМайма аймакОҥдой аймакТурачак аймакУлаган аймакКан-Оозы аймакКӧксу-Оозы аймакЧамал аймакЧоо аймакШабалин аймак
Кор-Кобы (Алтай Республика)
Улалу
Кор-Кобы

Кор-Кобы (орустап Кара Кобы) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Оҥдой аймагында Јолоныҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кор-Кобы орустап рыжевато-желтоватый или без растительности лог[4].

Кара кобы орустап черный лог, ложбина, лог с густым лесом[4].

Коргобы, Кор Кобы (кор — ас, кичинек, тапчы, јетпес, тӱрген божой берер).

Физико-географиялык темдектери

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Географиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт Алтай Республиканыҥ чике ортозында, Теректиниҥ, Јал-Мӧҥкӱниҥ, Ӱч-Эҥмектиҥ сындарыныҥ эдегинде, Урсул сууныҥ јарадында турат. Туралу кобы, Мӱркӱттӱ кобы, Койонду кобы, Шагым. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1040 метрге бийик[1].

Климады орто-континентал[5]. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,2 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −54 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы 0 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 02.06/30.08, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 87, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 345 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 13,1 (15 м/с тӱрген салкынду)[6].

Тайгалары аҥдык јер, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, киш, тийиҥ, койон ло јӱзӱн-јӱӱр оок аҥдар куштар јӱрет. Тооргы астаган учун[7].

Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, јелечи, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк јӱрет. Кезик куштар тоозы астаганыла база «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген: мечиртке, мӱркӱт, тарбалјы, каркыраа, турна[8].

Айландыра ӧскӧн агаштардыҥ кӧп нургуны карагай, јойгон агаш. Суујакалай чиби, тал, каргана, кайыҥ агаштар ӧзӧт, бийиктей тытла кожо мӧш ӧзӧт[9]. Тайга -тажы јиилектӱ, бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш, калба, кӧжнӧ дӧ кӧп ӧзӧт[9].

Чыкту ла кӧлӧткӧлӧй јерде ӧлӧҥ бийик болуп ӧзӧт, комургай, кулузын, кылбыш, башка-башка чечектер: буланат, балузын, быркырууш, саргай, кандык, кӱӱктаман, кӱнкајы ла о.ӧ. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[10].

Јери ле јолдоры

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта 5 ором: Јиитердиҥ, Јаҥы, Меесте, Тӧс, Јолјаны. Јурт ажыра регионал учурлу «Јабаган-Туйакты» деп (84К-132 деп идентификационный темдектӱ) јол ӧдӧт. Эл-транспорттыҥ токтодузы — «Кор-Кобы», Јакалай јолдор.

Кор-Кобы јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Јоло 6,7 км
Аймактыҥ тӧс јери Оҥдой 46 км
Республикан тӧс кала Улалу 200 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы 290 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва 4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 612,0 км-деҥ 21 км

Јурт 1934 јылда тӧзӧлгӧн.

Эл-јонныҥ тоозы
2010[11]2011[12]2012[12]2013[12]2014[13]2015[14]2016[2]
237236237234234242244

Ук-калыктары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

2002 јылдыҥ тооалыжыла јуртта 262 кижи болгон, 100 % алтайлар [3].

Окылу тил: орус, алтай[15].

Инфраструктуразы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • МБУ баштамы школ;
  • эмчилик;
  • јурттыҥ клубы;
  • библиотека;
  • магазин;
  • стадион.

Экономиказы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Мал азыраары. Крестьян-фермер ээлемдер. Таҥынаҥ аргачылар (ИП).

Археологиялык

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Ташта јурамалдар (958)[16];
  • Мӧҥкӱсалгыш (959, 960)[16].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[16].

Ар-бӱткендик

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јарлу улузы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Марков Ш. (1889—26.06.1977) — кайчы, чӧрчӧкчи ле соојынчы, јарлык, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы[17];
  • Кыдыева, С. К., кыс ӧбӧкӧзи Петешева, алтай ады Кӧмӱрчи (1954) — журналист, ӱлгерчи, Иркутский государстволык университетти божоткон. Россия Федерацияныҥ нерелӱ журналисти[18] . «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакциязында 1979 јылдаҥ ала иштеген. Россия Федерацияныҥ ла Алтай Республиканыҥ журналисттериниҥ Биригӱлериниҥ турчызы, Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ кӱндӱлӱ ишчизи (2003), Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ экинчи ле ӱчинчи созывтарыныҥ депутады болгон, ӱлгерлерлӱ, очерктерлӱ бир канча јуунтылардыҥ авторы, алтай јаҥар кожоҥдордыҥ јуунтыларыныҥ тургузаачызы. Кӧп тоолу кайралдар алган.
  1. 1,0 1,1 Кара-Кобы
  2. 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  3. 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
  4. 4,0 4,1 Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
  5. Архив погоды Онгудайский район (недоступная ссылка). Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 2 кӱни, 4171. Архивировано 1419269678.
  6. Оҥдой. Климат
  7. Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  8. Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
  9. 9,0 9,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
  10. Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  11. Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  12. 12,0 12,1 12,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
  13. Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  14. Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
  15. Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
  16. 16,0 16,1 16,2 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
  17. Алтай кайчылар
  18. Кыдыева С. К.